Gerçekten Ahlaklı mısınız? Tarih Boyunca Filozofların Ahlak Üzerine Söylediklerini Duyunca Pek Emin Olamayacaksınız

Neyin yanlışsız neyin yanlış olduğunu düzenlediğimiz bir kavram olan ahlak, tarih boyunca her periyot farklı kurallara sahip olmuştur zira sonuçta bir insan icadıdır. Bu kanılar temelinde kurulmuş olan ahlak ideolojisi üzerine düşünen filozoflar da ahlak hakkında pek çok farklı görüş ortaya çıkarmışlardır. Gelin kimilerine yakından bakalım.

Kimbilir tahminen bu yazıyı okumadan dakikalar evvel birinin ahlaksız düşündünüz ve hatta bunu direkt yüzüne haykırdınız. Olabilir zira sizin şu anki dünya görüşünüze nazaran ahlak kavramı muhakkak kurallar çerçevesi içine hapsedilmiştir. Ama bir düşünün, sizin ahlak olarak tanımladığınız kurallar bundan on, yüz ve hatta bin yıl evvel de beşerler tarafından ahlaklı olmanın kuralı olarak mı kabul ediliyordu?

Bu ve bunun üzere sayısız soru, tarih boyunca beşerler tarafından sorulmuştur. Zaten ahlak ideolojisinin de temeli budur. Çünkü bazen bırakın farklı ülkeyi, yan yana köylerdeki ahlak anlayışı bile apayrı olabiliyor. Gelin ahlak nedir yakından bakalım, filozofların bu mevzu hakkındaki niyetlerini görelim ve sonra oturup düşünelim; biz de birer ahlaksız mıyız yoksa ahlak abideleri miyiz?

Kısaca bir tarif yaparak başlayalım; Ahlak nedir?

Ahlak sözü, Arapça huy manasına gelen hulk sözün çoğul halidir ve huylar manasına gelir. En temel tarifiyle ahlak, bir şeyin hakikat mu yoksa yanlış mı olduğunu belirleyen yazısız kurallar bütünüdür. Bir çeşit prensip ve hatta yargı sistemi olarak da tanımlayabileceğimiz ahlak, kişisel de olabilir fakat genel olarak bir topluluğun genelinde kabul edilen kurallardan oluşur. 

Peki ahlak ne işe fayda?

Ahlak dediğimiz kurallar bütününün aslında iki temel fonksiyonu vardır; biri bireyin kendi davranışlarını düzenlemek, başkası ise bireyin toplum ile olan münasebetlerini düzenlemek. Daha geniş bir açıdan bakacak olursak aslında her iki fonksiyon de toplum içindeki bireylerin ahenk içinde yaşamasını sağlamak içindir. 

Elbette farklı bir açıdan da bakmak gerekiyor. Bilhassa birtakım toplumlarda ahlak kavramı, genel kabullerden çok uzak kurallar içerebilir ancak o dar toplumda kabul edilmiştir. Bunun temel nedeni, özgürlükleri kısıtlamak ve bir biat kültürü oluşturmaktır. Az sayıda şahıstan oluşan dini topluluklarda bu cins hudutlu ahlak kuralları ile sık sık karşılaşabiliriz.

Kime ahlaksız denir?

Bazı toplumlar ahlak kurallarını lokal yasalarında uygulamış, kimileri ise sırf kültürel olarak kalmıştır. Lakin mesela cinayet işlemek neredeyse her toplumda ahlak dışı kabul edilir. Bunun üzere birtakım ahlak kuralları tüm dünyada geçerli olduğu için hem kültürel hem de yasal olarak kendisine karşılık bulur ve kişinin ahlaksız olduğu net bir formda ortadadır. 

Tabii ki ahlak kurallarının pek birden fazla yasal düzenlemeler içermez ve bu noktada devreye toplum vicdanı girer. Kişinin içinde bulunduğu topluluğun ahlak kurallarına uymuyor olması, o kişinin içinde bulunduğu toplum tarafından ahlaksız olarak nitelendirilmesiyle sonuçlanır. 

Ahlaksızlık genel olarak toplum tarafından yapılan bir nitelendirilme olmasına karşın kişinin toplumdan bağımsız olarak kendisi için koyduğu kurallara uymaması da o kişinin kendisini ahlaksız olarak nitelemesine neden olabilir. Yani herkes tarafından hakikat kabul edilen bir şeyi yapmak size yanlış geliyorsa ve yapmışsanız, kendi kendinizi ahlaksız olarak nitelendirebilirsiniz. 

Tamam fakat nitekim ahlak nedir sorusunun bir cevabı var mı?

Güzel soru, aslında yok. Zira girişten beri anlattıklarımıza bakacak olursanız ahlak kuralları bazen çok lakin çok dar bir etrafın koyduğu kurallardan oluşabiliyor. Örneğin erkek adam şort mu giyer diye düşünen bir toplulukta sadece ahlaksız olmamak için yaz aylarında sıcak pantolonunuzun içinde kavruluyor olabilirsiniz. Bunun bayanlara uygulanan versiyonundan bahsetmiyoruz bile.

Başka bir toplulukta yalnızca eşinizden boşanmak istediğiniz için ahlaksız olarak nitelendirilebilirsiniz ama mesela birtakım Afrika kabilelerinde doğan bebeğin babası bile belirli değildir ve tüm köy o çocuğa ortak bakar. Yani aslında hakikaten de ahlak nedir sorusuna o denli genel geçer bir karşılık vermek pek mümkün değil.

En kapsamlı ahlak din kuralları ile belirlenmiştir:

Din dediğimiz vakit bunu sadece semavi dinler olarak düşünmeyin. Herhangi bir kitabı ya da peygamberi olmayan dinler bile aslında ona inanan şahıslara belli kurallar koyar. Zira aslında din kavramının temel gayesi, insanı ve insan alakalarını en uygun hale getirmektir. Aslında tariflerine baktığımızda da din ve ahlak kavramlarının neredeyse tıpkı olduğunu görüyoruz. 

Tabii dine dayalı ahlak kuralları maalesef suistimale açık bir alan. Zira ilah buyruğu olduğu söylenen bu kurallar bazı şarlatanlar tarafından değiştirilebiliyor. Şöyle ki aslında o din içerisinde ahlaksızlık kabul edilmeyen bir olay ya da olgu, kendini o dinin önderi zanneden biri tarafından apayrı bir biçimde anlatılabiliyor. O yüzdendir ki insanın inandığı dini tam manasıyla öğrenmesi son derece kıymetli. 

Ahlak ideolojisi ile ilgilenen filozofların ahlak hakkında pek çok farklı kanısı var:,

Antik Yunan periyodunda temelleri atılan ahlak ideolojisinde karşımıza pek çok farklı görüş çıkıyor. Örneğin Platon, bir hareket âlâ ideasına ne kadar uygunsa o kadar düzgündür diyor ve insanın en yüksek emelinin bu olduğunu söylüyor. Aristoteles, insanın mutluluğa ulaşma seyahatinde çok uçlardan kaçınması gerektiğini ve orta yolcu olmasını gerektiğini söylüyor. Sokrates ise beşerden bağımsız olarak var olan bedel ve normların davranışlarımızı şekillendirmesi gerektiğini söylüyor. 

Baruch Spinoza, cihanı makro ve mikro olmak üzere ikiye ayırarak güzelin ve berbatın makro cihanda belli olduğunu söyler. Spinoza’ya nazaran insan, tutkularının esiri olmamalı ve makro tabiatına dönmelidir. Immanuel Kant ise bir hareketin maksadının memnunluk olmaması gerektiğini söylüyor. Kant’a nazaran hareketler bir ödevdir ve kişinin ödevi de iyiyi istemektedir. Yani bir aksiyon ödev şuuru ile yapılıyorsa ahlaklı bir harekettir.

Henri Bergson, iyiyi ve kötüyü insanın sezgisi ile kavrayacağını ve buna uygun hareket ederse ahlaklı olacağını söylüyor. John Stuart Mill, güzelin de berbatın de tek ölçeğinin yarar olduğunu söylüyor. Mill’e nazaran insan her davranışında sadece kendisinin değil, herkesin memnunluğunu istemelidir. Jeremy Bentham ise en düzgün şeyin haz olduğunu ve insanın haz peşinde koşması gerektiğini söylüyor.

Sonuç: Ahlaksız mıyız?

Belki şu an öylesiniz lakin yüz yıl evvel değilsiniz ya da yüz yıl sonra olmayacaksınız. Belki şu an içinde yaşadığınız toplumda tam bir ahlaksızsınız ama diğer bir topluluğa girdiğiniz vakit beşerler size bir ahlak abidesi olarak bakacak. Kimbilir tahminen birilerine nazaran bu yazı bile başlı başına ahlaksızlıktır, bilemeyiz.

Tarih boyunca insanların ahlak ideolojisi üzerinden sorguladığı ahlak nedir sorusunu yanıtlamaya çalıştık ve filozofların bahis hakkındaki niyetlerinden bahsettik. Sizin ahlakla aranız nasıl? Buyrun yorumlara.