Neredeyse %99’umuzun Aynı OlduÄŸu Åžempanzeler Hakkında Okuyunca Hayret EdeceÄŸiniz 10 Bilgi

Dünyada beşere en çok benzeyen maymun tiplerinden bir tanesi olan şempanze, biyolojik ve toplumsal yapısı bakımından sahiden de hayli insansı özellikler sergiliyor. Maalesef soyu tükenme tehlikesi ile karşı karşıya olan şempanzeler hakkında kimilerini birinci sefer duyacağınız sıra dışı bilgilere yakından bakalım.

İnsanlar maymundan mı geldi üzere bir tartışmaya girmeyeceğiz lakin göz var izan var, birtakım maymunlar hakikaten de insanlara çok benziyor. Bu cinslerden bir tanesi olan şempanzeler tahminen de beşere en çok benzeyen maymun tipidir. Şempanzeleri incelediğimiz vakit karşımıza çıkan hem biyolojik hem de toplumsal yapıları, gerçekten de hayret verici insansı özelliklere sahip.

Oldukça uzun bir ömre sahip olan şempanzelerin kimileri bizden bile daha yaşlı olabiliyor. Kendi ortalarında aile ve gibisi toplumsal bağlantılar kuran bu canlılar kolay işaret lisanları kullanıyor ve gerekli olduğu durumlarda iki ayak üzerinde bile hareket edebiliyor. Yani evet, Maymunlar Cehennemi sineması o kadar da kurgu değil. Gelin şempanzeler hakkındaki farklı özelliklere yakından bakalım.

Şempanzeler hakkında bilgiler:

• Åžempanze kromozom sayısı ve DNA yapısı neredeyse bizimkiyle birebir.
• Öyle her yerde ÅŸempanze göremezsiniz.
• Åžempanzeler her ÅŸeyi yiyebilir.
• Mutlu bir aile ve hatta bir kabile bile kurabilirler.
• Åžempanze hamilelik mühleti çok uzun olmasa da devamlı doÄŸurmaz.
• Bazı ÅŸempanzeler beÅŸerden uzun yaÅŸayabilir.
• Yanınızdan sizin üzere yürüyerek geçen bir ÅŸempanze görürseniz ÅŸaşırmayın.
• Ä°ÅŸaret lisanını çözerseniz ÅŸempanzelerle sohbet edebilirsiniz.
• Åžempanzelerle kimi ortak hastalıklarımız var.
• Bu gidiÅŸle ÅŸempanzeleri sırf eski belgesellerde göreceÄŸiz.

Şempanze kromozom sayısı ve DNA yapısı neredeyse bizimkiyle birebir:

Şempanzelerde, bonobolarda, gorillerde ve orangutanlarda yani bize en yakın hayvanlarda 24 çift yani 48 adet kromozom bulunur. İnsanlarda ise bu sayı 23 çift yani 46 adettir. Şempanzelerle tek benzerliğimiz kromozom sayımız değil, yapılan çalışmalara nazaran şempanzelerin DNA yapısı insanların DNA yapısı ile neredeyse yüzde 98 oranında benzerlik gösteriyor. DNA yapısına nazaran şempanze, gorillere ya da bonobolara değil beşere daha yakındır. Kimi uzmanlara nazaran bunun manası, birkaç milyon evvel ortak ceddimiz vardı demek oluyor. Natürel tartışmaya açık bir husus.

Öyle her yerde şempanze göremezsiniz:

Tabii dünyanın farklı noktalarındaki hayvanat bahçelerinde maalesef tabiatlarına alışılmamış bir formda tutulan pek çok şempanze görebilirsiniz lakin gerçek yabanî şempanzeler sırf Afrika kıtasının Orta Afrika bölgesinde yaşarlar. Afrika’nın batı kıyısında uzanan 21 farklı ülkede hala doğal hayatlarını sürdüren şempanzelerin bu bölgeyi seçmelerinin nedeni su ve yiyecek başta olmak üzere tüm gereksinimlerine en kolay bu bölgede ulaşabiliyor olmalarıdır. 

Åžempanzeler her ÅŸeyi yiyebilir:

Vahşi şempanzelerin doğal hayatını incelediğimiz vakit beslenme programlarının büyük bir kısmını meyvelerin oluşturduğunu görürüz. Lakin onlar omnivordur yani birebir vakitte et de yerler. Biraz tüyler ürpertici bir imaj olsa da kimi şempanze kümelerinin maymun avlayıp yediği görülmüştür. Tabii etçil beslenme gereksinimlerini daha çok termitleri yiyerek karşılarlar. Maymun eti ve termit olayını saymazsak meyve ve zerzevat seçimindeki lezzet tercihleri bizimkine epey yakındır. 

Mutlu bir aile ve hatta bir kabile bile kurabilirler:

Şempanzelerin toplumsal yapısının bizimkine benzediğini söylerken latife yapmıyorduk. Bir şempanze sahiden de kendisine bir aile kurabilir. Hatta bu aile kümeleri büyür ve 120 kişilik kalabalık kabileler haline gelebilir. Tabii sonuçta bunlar hayvan oldukları için bütün bir kabileyi yöneten tek bir alfa erkek vardır ancak bu cins küçük ayrıntıları saymazsak toplumsal yapı bakımından bize en çok benzeyen hayvan olduğunu söyleyebiliriz.

Şempanze hamilelik müddeti çok uzun olmasa da devamlı doğurmaz:

Bir dişi şempanzenin ortalama hamilelik mühleti 243 gündür. İnsan dişisinin hamilelik mühleti ise 280 gündür. Yani gebelik müddeti bakımından da bize benziyorlar. İlginç olan, pek çok hayvana nazaran epey kısa bir hamilelik mühleti geçirmelerine karşın şempanzeler yaklaşık beş yılda bir doğum yaparlar ve her seferde genelde tek bir yavru doğar. Annesi üç ile beş yıl ortasında değişen bir mühlet boyunca yavruyla çok yakından ilgilendiği için sık sık doğum yapmaz. Yani evet, bu açıdan da bize benziyor. 

Bazı şempanzeler beşerden uzun yaşayabilir: 

Modern tıp sayesinde artık beşerler olarak 80 yıl ortalama ömre sahip olduk. Lakin gerilim, makus alışkanlıklar, hareketsiz ömür derken erken ölümlerin sayısı da bir epey arttı. İnanmazsınız, şempanzeler bu açıdan da bize benziyor. Kaydedilen en yaşlı şempanze, 2017 yılında 82 yaşında öldüğü kestirim edilen bir dişi. Tabii bu canlının yaşını kafeste yaşadığı için biliyoruz. Uganda’da bulunan Kibale Ulusal Parkı datalarına nazaran şempanzelerin ortalama ömrü 33 yıl. Ormanda yaşıyor olsak biz de 40’ı kolay kolay göremezdik.

Yanınızdan sizin üzere yürüyerek geçen bir şempanze görürseniz şaşırmayın:

Yanınızdan bir şempanze geçerse şaşırmayın esasen korkun ve uzaklaşın, sonuçta yabanî hayvan ancak iki ayak üzerinde tıpkı insan üzere yürüyen bir şempanze görünce şaşırmamalısınız. Gorillere göre şempanzeler daha çok dört ayak üzerinde hareket eden canlılardır çünkü ormanın içinde sık sık ağaçlara tırmanmaları ve sallanmaları gerekir. Lakin gerekli durumlarda çok uzun mühlet olmasa bile iki ayak üzerinde tıpkı beşerler üzere yürüyebilirler. 

İşaret lisanını çözerseniz şempanzelerle sohbet edebilirsiniz:

Şempanzelerle ortak bir atadan geldiğimizi az çok anladık. Bunu sadece biyolojik yapımıza bakarak anlamıyoruz, beden dillerimiz de birbirine çok benziyor. Uzman bir takım Uganda ormanlarındaki bir küme şempanze üzerinde uzun uzun incelemeler yaptı ve birbirleriyle anlaşmak için 2 binden fazla farklı jest, mimik ve hareket yaptıklarını gördü. Kısa hareketleri hece, uzun hareketleri ise söz olarak yorumlayan uzmanlar, sohbet edecek kadar olmasa bile kolay hareketleri az çok bize misal halde anlattıklarını keşfettiler. 

Şempanzelerle kimi ortak hastalıklarımız var:

Uganda’da bulunan Kibale Ulusal Parkı’nda yaşayan 56 şempanzenin teneffüs yolu hastalığına sahip olduğu ve beşinin bu nedenle öldüğü görüldü. Yapılan otopside bu hastalığın nedeninin rinovirüs C olduğu ortaya çıktı. Aynı virüs beşerde soğuk algınlığına neden oluyor. Bu benzerlik nedeniyle pandemi devrinde şempanzeleri COVID-19 virüsünden korumak için özel tedbirler alınmıştı. 

Şempanzelerle farklı bir hastalığı daha paylaşıyoruz, Alzheimer. 37 ile 62 yaş ortasında ölen 20 şempanzenin beyni üzerinde yapılan incelemelerde, Alzheimer hastası insanların beyninde oluşan plakların neredeyse birebirleri bulundu. Hepsinin beyninde ön karışma olarak isimlendirilen durum vardı. Şiddetli Alzheimer belirtileri nedeniyle garip davranışlar sergileyen bir şempanze şimdi kayıtlara geçmedi fakat kelam konusu plak yapısına neden olan protein varsa devamı da var demektir. 

Bu gidişle şempanzeleri sadece eski belgesellerde göreceğiz:

International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, kısaca IUCN, Türkçesi ile Dünya Doğayı Muhafaza Birliği; geçtiğimiz yıllarda şempanzeleri kuşağı tükenmekte olan çeşitlerden biri olarak ilan etti. Bunun nedeni elbette biziz. Petrol çıkarma ve otoyol yapma üzere nedenlerle sistematik olarak şempanzelerin doğal ömür alanları yok ediliyor. Yetmezmiş üzere yasak olmasına karşın şempanzeler kaçak avcılar tarafından avlanıyor. 

İnsana en çok benzeyen hayvanlardan bir tanesi olan şempanzeler hakkında kimilerini birinci sefer duyduğunuz sıra dışı bilgilerden bahsettik. Kendi halinde ağaçtan ağaca zıplayan hayvanın bile kuşağını tüketmeyi başardık ya ne diyelim.