Türkiye, Nükleer Santrali Olmamasına Rağmen “Dünyanın En Önemli Radyoaktif Kazaları” Listesine Girmeyi Nasıl Başardı?
1999’da İstanbul İkitelli’de hurdacılıkla uğraşan Ilgaz ailesi, kontrolsüz biçimde atılmış bir nükleer atıkla karşılaştı ve bugünden sonra hayatları değişti. 13 kişilik ailenin tüm üyelerinde çok önemli sıhhat sıkıntıları görüldü, hatta kimileri hayatını kaybetti.
Dünyanın birçok ülkesinin tersine Türkiye’nin şimdi aktif bir nükleer santrali yok. İnşaatı süren Akkuyu nükleer santralinin yakın vakitte işler duruma gelmesi bekleniyor. Geçtiğimiz günlerde ise Türkiye’nin ikinci nükleer santralinin Sinop’ta açılacağı açıklandı. Lakin Türkiye, geçmişte herhangi bir nükleer güç üretimi olmamasına karşın yüksek nükleer risk taşıyan ülkeler ortasına üst sıralardan girmeyi başardı.
İstanbul İkitelli’de 1999’da meydana gelen bir olayla Türkiye; Çernobil, Fukuşima üzere tüm dünyaca bilinen büyük radyoaktif faciaların yer aldığı “dünyanın en değerli 20 radyoaktif kazası” listesine girdi. Değerli ihmal ve yanlışların sonucunda yaşanan bu olay, şimdi bir santral dahi yokken yaşandı ve Türkiye’nin nükleer güce yönelmesi konusundaki tereddütleri ve mümkün çok daha büyük tehlikelere karşı tasaları artırdı.
Her şey, hurdacılıkla uğraşan Ilgaz ailesi üyelerinin tesadüfen radyoaktif bir unsur bulması ile başladı.
Ailenin rastgele formda bir radyoaktif hususa denk gelmesi ancak ve lakin büyük bir yanlışlık ve ihmalin sonucu olabilirdi. Nükleer güç üretimi sonucunda ortaya çıkan nükleer atıkların yanlışsız bir formda depolanması ve imha edilmesi gerekir. İnsan sıhhati ve hayatı için uzun yıllar sürecek tehlikeler oluşturduklarından rastgele halde atılamazlar. Hasebiyle nükleer atık yönetimi önemli bir ihtimam ve sorumluluk gerektirir.
Ilgaz ailesi hurdacılıkla geçiniyor, etraftaki atık materyalleri topluyor ve geri dönüşüm için gerekli süreçleri yapıyordu. Ocak 1999’da aileye hurda olarak satılan konteynerden radyoaktif madde çıktı. Bu unsur bilinçsizce geri dönüşüme gönderilen materyaller ortasında bulunuyordu.
Maddeyle temas ettikten sonra Murat Ilgaz’ın parmakları eridi, Hüseyin Ilgaz 2004 yılında kansere yakalandı ve 57 yaşında hayatını kaybetti.
13 kişilik Ilgaz ailesi hurda diye atılan unsurlardaki radyasyona maruz kalmışlardı. Radyasyona maruz kalan aile üyeleri lakin tüp bebek yoluyla çocuk sahibi olabildi. Olay tarihinde 6 aylık bir kızı olan Naki Ilgaz bir daha çocuk sahibi olamaz duruma geldi, ailedeki bayanlar erken menopoza girdi.
Ilgaz ailesi ve öbür mağdurlar olayda Türkiye Atom Gücü Kurumunun ihlali ve nükleer kazanın yarattığı öbür insan hakları ihlalleri ile ilgili Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvurdular ve TAEK’ten (Türkiye Atom Gücü Kurumu) tazminat aldılar. Lakin aile üyelerinin daha sonra belirttiğine nazaran tüm bu masraflar lakin nükleer kazanın yarattığı sıhhat sıkıntılarının tedavisini karşılamaya yetti.
Yaşanan nükleer kaza ile ilgili Türkiye Atom Gücü Kurumu ağır kusurlu bulundu.
Güvenlik standartlarının yetersizliği, kontrol eksiklikleri ve radyoaktif unsurların denetiminde ciddi ihmalin bulunması gibi nedenlerle sorumluluklarını yerine getirmediği tespit edildi.
Böylece hiç nükleer santrali olmayan Türkiye hiçbir denetime tabi olmaksızın rastgele bir çöpe atılan radyoaktif atıklar nedeni ile dünyanın son 50 yılda yaşadığı en büyük nükleer kazalar listesinde yerini aldı.
Kontaminasyonun hiç olmaması gereken yerlerde yaşanmış olması, bir insanın yasal olarak maruz kalabileceğinden 10 kat daha fazla radyoaktif hususun hür bırakılmış olması ve kazanın mevtle sonuçlanması nedeniyle Türkiye 3. derece ile nitelenen “ciddi kazalar” sınıflandırmasına dahil edildi.
Yaşanan olay basit bir ihmal değildi ve bir nükleer santral sahibi olmaya aday olan Türkiye ile ilgili kıymetli tasalara yol açtı. Güvenlik standartlarının ve denetim mekanizmalarının önemli manada güçlendirilmesi gerektiği, aksi takdirde benzeri olayların tekrarlanma ve önemli sonuçlarla müsabaka riski bulunduğu gündeme geldi.
Bugün nükleer kazaların potansiyel riskleri ve atık idaresi konusundaki tasalar, dünya kamuoyunda da önemli yansılara yol açıyor. Nükleer güç kullanımına karşı çevresel tasalar, sıhhat ve güvenlik telaşları artıyor ve birçok ülke bu nedenle alternatif güç kaynaklarına yöneliyor.
