Dinozorlardan Bile Daha Yaşlı Olan Vatoz Balıkları Hakkında İnanmakta Güçlük Çekeceğiniz 9 Gerçek

Dünyanın pek çok farklı noktasındaki denizlerde ve okyanuslarda karşımız çıkan vatoz balıkları, dinozorlardan beri ortamızda yaşayan en eski canlı cinslerinden bir tanesi. Yüzlerce farklı tipi olan vatoz balıkları hakkında kimilerini birinci sefer duyacağınız sıra dışı bilgilere gelin yakından bakalım.

İnsanlık olarak var olduğumuz günden beri gözümüzü her vakit üst diktik ve uzayı araştırdık. Lakin gezegenimizin büyük kısmını oluşturan su kütlelerine her vakit bu kadar ilgiyle bakmadık. Halbuki o derin sularda ne canlılar var. İşte vatoz balığı da bunlardan bir tanesi. Üstelik vatoz balığı görmek için o denli derin sulara girmenize gerek yok, sahilden baktığınızda bile bazen görmeniz mümkün.

Vatoz balıkları dinozorların var olduğu devirden beri yani milyonlarca yıldır sularımızda yaşıyorlar. Bu kadar uzun bir süreçte de boş durmadılar ve yüzlerce farklı cinse evrildiler. Her cinsin kendine has özellikleri, boyutu ve ömür alışkanlıkları var. Yani bu canlılar hakkında ne biliyorsanız, emin olun daha fazlası var. Gelin vatoz balıklarının sıra dışı dünyasına dalalım ve hakkındaki enteresan bilgileri görelim.

Vatoz balıkları hakkında bilgiler:

• Vatoz balıkları aslında suda uçarlar.
• Köpekbalıkları ile akraba olan vatozlar, dinozorlar devrinden beri varlar.
• Kumda uyuduğunu görüp de yosunlarla beslendiğini zannetmeyin.
• Yüzlerce farklı vatoz çeşidi var.
• Vatoz balıkları çok fakat çok büyük olabilirler.
• Vatoz tehlikeli mi diye sorarsanız, hangi cinsle karşılaştınız deriz.
• Vatoz ile insan ortasındaki bağ biraz karmaşık.
• Vatozlar doğal navigasyona sahipler.
• Bazı vatoz çeşitleri yok olmak üzere.

Vatoz balıkları aslında suda uçarlar:

Ender de olsa uçan balıklar üzere sudan dışarı yükselirler fakat genel olarak baktığımızda bile yüzme hallerinin öteki balıklardan farklı olduğunu görürüz. Vatozlar yüzerken bedenlerini aşağı üst biçimde dalgalandırırlar. Bu dalgalanma hareketi uzaktan baktığımız vakit bir kuşun kanat çırpmasına misal. Türlere nazaran değişiklik gösterse de bir vatozun ortalama suratı saatte 1.35 kilometredir. Lakin dengeli bir süratte ilerlediği vakit 850 kilometrelik göçler yapabilir.

Köpekbalıkları ile akraba olan vatozlar, dinozorlar periyodundan beri varlar:

Şöyle uzaktan baktığımız vakit ortalarında pek bir benzerlik yok üzere görünse de aslında köpekbalıkları ile vatozlar yakın akrabalardır. İkisinde de kemik yerine kıkırdak iskelet bulunur ve her ikisi de avlanırken etraftaki sinyalleri toplayan özel sensörlere sahiptir. 

Tıpkı köpekbalıkları üzere vatoz balıkları da uzun vakittir varlar. 2019 yılında bir küme araştırmacı tam 50 milyon yıllık bir vatoz fosili keşfetti. Araştırmalarda, vatoz üzerinde büyük yok oluşun birtakım izleri bulundu. Uzmanlara nazaran bugün bildiğimiz vatoz, 150 milyon yıl evvel Geç Jura olarak isimlendirilen devirde ayrılmış ve bugüne kadar varlığını sürdürmüştür. 

Kumda uyuduğunu görüp de yosunlarla beslendiğini zannetmeyin:

Vatoz balıkları kendilerini güzelce kumun altına gömer ve bu biçimde uyurlar. Kendilerini o kadar düzgün gizlerler ki bazen insanlar kazara üstüne bile basabilir. Bu çeşit kum düzeyindeki canlıların yosunlarla falan beslendiğini düşünüyorsanız yanılıyorsunuz zira vatozlar etçil canlılardır. Alışılmış köpekbalıkları üzere büyük avlar yapmazlar. Kabukluları, küçük yüzgeçlileri ve solucanları yerler. Yapılan gözlemlerde vatozların 65 farklı canlı çeşidini avladığı görülmüştür.

Vatozların beslenmesi hakkında enteresan bir ayrıntı daha var.  Yapılan incelemelerde vatozların avladıkları kabuklu canlıları çiğnedikleri görüldü. Ne var bunda diyebilirsiniz fakat bugüne kadar yapılan araştırmalarda yemeğini çiğneyen tek canlı cinsinin memeliler olduğu düşünülüyordu. Vatoz ise bir göğüslü değil, balık. Tahminen de vatoz, evrime baş tutan az canlılardandır. 

Yüzlerce farklı vatoz tipi var:

Milyonlarca yıldır var olan vatozlar ister istemez dünyanın neredeyse tüm okyanuslarına, denizlerine, göllerine ve ırmaklarına yayıldılar. Evet, vatozlar tatlı suda da yaşar çünkü bugüne kadar tespit edilmiş 220 farklı vatoz tipi var. Bunların her birinin kendine has özellikleri var. Kimisi tatlı suda yaşıyor, kimisi benekli, kimisi çok büyük, kimisi çok küçük. Bunlar ortasında küçük gözlü vatoz olarak isimlendirilen bir tıp ise en ender görülenlerden bir tanesi.

Vatoz balıkları çok ancak çok büyük olabilirler:

Bugüne kadar tespit edilmiş en küçük vatoz, küçük burunlu vatoz olarak isimlendirilen 10 cm uzunluğundaki ve 400 gram tartısındaki bir canlıdır. Okyanuslarda yaşayan ve manta vatozu olarak isimlendirilen bir cins ise sahiden hayret verici bir boyuta sahip. Kanat açıklığı yaklaşık 7 metre olan manta vatozunun yükü 2 tona kadar ulaşabilir. 

Boyutlardan bahsetmişken birkaç bilgi daha verelim. Vatoz bebekleri doğdukları anda yüzmeye ve avlanmaya hazırdır. Yani vatoz yavruları gelişmiş olarak doğarlar. Dişi vatozlar erkeklere nazaran daha büyüktür, cinsel olgunluğa daha erken erişir ve daha uzun yaşarlar. Dişi vatozların 22 yıl kadar yaşadığı bile görülmüşken erkek vatozların ömrü en fazla 7 yıldır. 

Vatoz tehlikeli mi diye sorarsanız, hangi tıpla karşılaştınız deriz:

Vatoz tehlikeli bir balık mı sorusunun kesin bir karşılığı yok zira yüzlerce tipten kimileri son derece zararsızken bazıları ölümcül derecede ziyanlıdır. Timsah avcısı olarak tanıdığımız Steve Irwin’in 2006 yılında bir vatoz tarafından zehirlenerek öldüğünü hatırlatalım. Amerika Birleşik Devletleri datalarına nazaran her yıl 2 bine yakın kişi vatoz zehirlenmesi yaşıyor. Bunlar genel olarak kumdaki vatozu görmeyip üstüne basan şahısların ayaklarından ya da bacaklarından sokulması formunda gerçekleşiyor. 

Vatoz ile insan ortasındaki alaka biraz karmaşık:

Zehirli vatozları başka bir kategoriye koyarsak aslında tıpkı köpekbalıkları üzere vatozlar da beşerler için büyük bir tehdit oluşturmaz. Hatta bilhassa ABD’de pek çok akvaryum, insanların vatozlarla birlikte yüzdüğü etkinlikler yapıyor. Bu tıp akvaryumlarda çalışan uzmanlara nazaran vatoz balıkları beşerlerle yüzmekten zevk alıyor ve rastgele bir ziyan görmüyor. Fakat bu argümanın karşıtı bir durum olabilir. Chicago’da bir akvaryumda beşerlerle sistemli olarak etkileşime giren 42 vatozdan 34 tanesi nedeni bilinmeyen bir halde öldü. Tahminen de onlar için asıl zehirli olan biziz, araştırılması gereken bir bahis.

Vatozlar doğal navigasyona sahipler:

Vatozların, akrabaları olan köpekbalıkları üzere özel bir sensör ile etrafı algıladıklarını söylemiştik. Bilim insanları işi biraz daha ileri götürüp vatozların manyetik alanları algılama özelliklerini test etmek istediler. 2020 yılında yapılan bir araştırmada vatozların hakikaten de var olan bir jeomanyetik alanı algıladıkları ve dahası onu bir merkez alarak doğal navigasyon sistemleri ile istikametlerini belirledikleri ortaya çıktı. 

Bazı vatoz cinsleri yok olmak üzere:

International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, kısaca IUCN, Türkçesi ile Dünya Doğayı Müdafaa Birliği; geçtiğimiz yıllarda 26 farklı vatoz çeşidini tehlike altındaki çeşitler listesine dahil etti. Bu cinslerin sayısı bilhassa son 60 yılda yüzde 80’e varan oranda azaldı. Elbette bunun üzerinde avlanmanın da tesiri var fakat en büyük nedeninin doğal hayat alanlarının yok olması olduğu biliniyor. 

Okyanusların en gizemli canlılarından bir tanesi olan vatoz balıkları hakkında kimilerini daha evvel hiç duymadığınız sıra dışı bilgilerden bahsettik. İstesek kıyıda bile görebileceğimiz bir tipi bu kadar az tanırken kimbilir derin sulara daldığımızda nelerle karşılaşacağız.