Korku, Endişe, Yok Oluş… Kâbuslarını Çizen Ressamın Adeta Cehennemden Kopmuş Gibi Görünen Distopik Eserleri

Distopik fotoğraf sanatı denince kuşkusuz akla birinci gelen sanatkarlardan biri olan Zdzisław Beksiński, fotoğraflarına her bakanı bir kezle bırakmayıp adeta içine çeken bir hayal gücüne sahip. Pekala bu sıra dışı fotoğraflarının ardında ne üzere sırlar yatıyor?

Resim yapmayı her daim hayatının merkezinde tutan ve korku, telaş, mevt ve yok oluş gibi kavramları yapıtlarının ana teması haline getiren bu sanatçı, “bir resme bakıldığında ne kadar büyülenilir?” sorusunun kuşkusuz en açık bir biçimde yanıtını veren ressamlardan.

Zdzisław Beksiński’nin vakit zaman “lanetli” olarak isimlendirilen ve her bir ayrıntısıyla dikkatleri üzerine toplayan eserlerine doğru bir seyahat yapalım.

1929’da Polonya’nın Sanok kentinde doğan Zdzisław Beksiński’nin çocukluğuyla ilgili çok fazla bilgiye sahip değiliz.

Ancak 1952’de Kraków Teknoloji Üniversitesinde mimarlık okuduğu, mezun olunca da doğduğu yere geri döndüğü, ona dair elde edebildiğimiz en net bilgilerden. Sanok’ta otobüs dizaynları yapan ve şantiye şefi olarak çalışan Zdzisław, meşgul olduğu bu işlerden epey mutsuzdu.

Çalışırken bir öteki yandan da heykelcilik ve fotoğrafçılıkla uğraşıyordu ve o devirdeki yapıtları, aslında ileride yapacağı fotoğraflarda kullanacağı stilin adeta ön habercisi pozisyonundaydı.

1960’ların başında fotoğrafçılıktan çok resme odaklanmakta kararlı olan Zdzisław, çektiği fotoğraflar üzerinde düzenlemeler yaptığı bir işe başladı.

İlham kaynağı olarak benimsediği biri yoktu ve bu işe başlamadan evvel herhangi bir fotoğraf eğitimi almamıştı. Fakat çocukluğundan beri müziğe büyük bir ilgi duyuyordu ve bu sebeple çalışırken, rock ve klasik müzik dinliyordu. Bu müziklerin bir oldukça tesirinde kalınca da fotoğrafları, kulağındakilerin tesiriyle şekillenmeye başladı.

Başarılı yapıtıyla sanatçı olarak nitelendirilebilecek bir yeterliliğe ve muvaffakiyetle ulaşan Zdzisław Beksiński’nin fotoğrafları; dehşet, kaygı, yok oluş ve anksiyete üzere kavramlar ışığında kendine yer buluyordu. 

Kendisi de fotoğraflarının 1980’lerin ortalarına kadar süren periyodunu, “fantastik” olarak adlandırıyordu ve ona nazaran fotoğraflarının rastgele bir manası yoktu. Yapıtlarının isimsiz olmasının sebebi de tam olarak bu fikrinden dolayıydı. Bu sayede fotoğraflarını inceleyenlerin, kendi yorumlarını yapmasına imkan tanıdığına inanıyordu.

Zdzisław’ın adeta cehennemden kopup karşımıza dikilmiş üzere duran yapıtları, inceleyenleri bir başka yandan hayaller alemine götürüyor üzereydi.

Düşler aleminin en derinlerine inmeyi hedefleyen ressamın kendisi de fotoğraflarını, rüyaların fotoğrafını çekmişçesine yapmaya çalıştığını tabir etmişti. Bu sıra dışı çalışmalar, ekseriyetle hepimizin kaçtığı yahut içinde bir yerlerde gizlediği imgeleri açığa çıkarıyordu.

Ayrıca çalışmalarında, eleştirmenlerin ya da hayranlarının beğenisine nazaran hareket edecek biri değildi. Ressam, sanat dünyasının devir içerisindeki popülerliğinden yana değil, kendi içinden geldiği üzere resmetmekten taraftı.

Kendisine sunduğu bu özgürlük, yapıtlarının sanat etrafları tarafından kabul görmesini zorlaştırmıştı ancak buna karşın, 1980’lerde tanınırlık kazanmaya başladı. Bunun yanında ünlenmesine, Piotr Dmochowski’nin katkısı epeyce büyüktü. Piotr, kendisinin de epeyce beğendiği ressamın çalışmalarını başta Fransa, Japonya ve Amerika olmak üzere Batı’ya duyurulmasında bir epey tesirli olmuştu.

Peki sanatçıyı bu derece dehşet ve dehşet dolu fotoğraflar yapmaya iten neydi?

Zdzisław’ın hayatı trajedilerle doluydu ve 1977’de eşi Zofia ve oğlu Tomasz ile Varşova’ya taşındı. Bundan tam 21 yıl sonra eşi kanser sebebiyle hayata gözlerini yummuş, oğlu ise ünlü bir yerde radyo programı sunuculuğu yapmaktaydı.

Tomasz, tıpkı babası üzere çok istikametli bir yapıya sahipti bu ve işinin yanına sıra müzik eleştirmenliği ve sinema çevirmenliği de yapıyordu. Lakin annesinin vefatından 1 yıl sonra intihar etti ve art geriye gerçekleşen bu iki vefat, ressamı epeyce sarsmıştı. 

Yakın etrafının söylediklerine nazaran Zdzisław Beksiński, fotoğraflarının hakim olduğu temaların bilakis epeyce hayat dolu ve esprili bir kişiliğe sahipti. Fakat oğlunun intiharı, onu hayli yalnızlaştırmış ve içine kapanmasına sebep olmuştu. Kalabalıktan pek hoşlanmaz, hatta kendi stantlarına bile katılmaz hale gelmişti.

Ressam, vefatına dek fotoğraf yapmaya devam etti ve bu tutkusundan hiçbir vakit vazgeçmedi. 

Ölümü bir epey şaşırtan ve üzücü olan Zdzisław Beksiński’nin yanında çalışan bir bakıcının Robert isimli bir oğlu vardı. Tabir edilenlere nazaran 19 yaşındaki Robert, ressamdan 100 dolar borç istemişti lakin Zdzisław, bunu vermeyi reddetti.

Bakıcının oğlu bu teklifin reddedilmesine istinaden, ünlü ressamı tekraren bıçaklamış ve hayatına son vermişti. Sanatçı, 21 Şubat 2015’te vefat etti ve olay yerinde yakalanan Robert, tutuklanarak 25 yıl mahpus cezasına çarptırıldı. 

Zdzisław Beksiński’nin vefatından sonra ardında bıraktığı fotoğrafları, çok sayıda sanatçıda hayranlık uyandırdı ve onlara ilham kaynağı oldu. Örneğin “Parasomnia” (2008) ve “The Empty Man” (2020) isimli dehşet sinemalarında bu sanatkarın izleriyle karşılaşmak mümkün.

Ayrıca Scorn ve The Medium üzere kaygı oyunlarından, Antestor ve Samsara Blues Experiment müzik kümelerinin albüm kapaklarına kadar pek çok yerde bu ünlü ressamın tesirlerini görülmekte. Sanatkarın özel hayatına ait daha detaylı bilgiler edinmek için de 2016 imali “The Last Family” sinemasını izleyebilirsiniz.

Ayrıca ressamın bir oldukça ürkütücü eserlerinin devamına göz atabilirsiniz: