Günlük hayatta birini övmek için kullanılan karizmatik sözü, siyaset biliminde siyasesi başkanın olumlu ya da olumsuz olmasına bakılmaksızın kullanılabiliyor. Bazen diktatörler bazen de herkes tarafından sevilen demokratik önderler “karizmatik liderler” sınıfına birlikte dahil olabiliyorlar. Pekala bu isimleri ortak paydada buluşturan özellikleri neler?
Karizmatik önder deyince herkesin başında farklı bireyler canlanabilir. Kiminin aklına dini liderler gelirken kiminin aklına devlet başkanları gelebilir. Aslında önderlerin bu halde karizmatik sınıfına dahil eden kimi ortak özellikler bulunuyor. En bilineni ise milyonları kendilerine bağlayabilmeleri.
Bunlara geçmeden evvel gelin, bir tarih yolculuğu yapalım.
Karizmatik liderlik kavramını birinci kullanan şahıslardan biri Max Weber olmuştu.
Sosyolog Max Weber; liderleri geleneksel, karizmatik ve yasal/ussal olmak üzere üçe ayırmıştı. Her birinin kendine has özelliklerini tanımlayan Weber, karizmatik önderlerin genelde toplumdaki karışıklık ve kriz vakitlerinde ortaya çıktığını ve halkın onlara fevkalade bir beğeniyle bağlandığından bahseder. Başka özelliklerini ise şöyle tanımlar:
Halk ona toplumsal statüsünden yahut uzmanlık bilgisinden ötürü değil toplumu telaffuzlarıyla etkilediğinden ötürü bağlanır. Halk, kendisinin öndere bağlı olduğu üzere önderin de halka o halde bağlı olduğunu düşünür. Weber ayrıyeten bu başkanların halkın inançlarıyla kendi misyonlarını birleştirdiklerini de belirtir.
Karizmatik başkanların birkaç ortak özelliği bulunuyor.
Güzel hitabetleriyle halka geleceğe dair güzel umutlar verirler. Öz inançları yüksektir, ikna yetenekleriyle diğerlerini etkileyebilir ve yürekleriyle kitleleri büyüleyebilirler.
Kendilerinde hakikaten bulunan özellikler kıymetli değildir, halkı kendilerinde bazı üstün özellikleri bulundurduklarına inandırırlar. Halkın gereksinimlerini fark edip onlara karşı hassas davranırlar. Halkla yalın açık bir lisanla bağlantı kurup onlardan biri olduğunu “fildişi kulelerden” gelmediklerini hissettirirler.
Karizmasıyla bilinen Hitler, karizmasını nasıl kazanmıştı?
Weber; bunu, I. Dünya Savaşı’ndan çekilen Almanya’da, halkın ödediği ağır vergilerden ve kısıtlamalardan ötürü sefalet içinde olmasına bağlar. Yani halk onları bu sefaletten kurtaracak bir kurtarıcı/kahraman arıyordu. Hitler de onlara bunu vadediyordu.
Kendi misyonu olan saf Alman ırkını yaratmayı halkın isteği olan iktisat ve güçle birleştirmişti. Alışılmış ki tesirli bir halde kullandığı propaganda araçlarının rolü de bulunuyor.
Şimdi de Türkiye’de en çok oya sahip üç parti önderinin karizmalarına bakalım.
Devlet Bahçeli: Araştırmacılar 1997’den beri Milliyetçi Hareket Partisi’nin parti genel başkanlığını yürüten Bahçeli’nin partiyi ön plana çıkarması, hitabetinin eksikliği, nadiren gülümsemesi üzere birtakım nedenlerden dolayı kendisinde karizmatik liderlik vasfının bulunmadığını düşünüyor.
Recep Tayyip Erdoğan: Araştırmacılara nazaran 2002 seçimlerinde ekonomik kahırlarla boğuşan halk; genç, kararlı bir önder isterken karşısında Erdoğan’ı bulur. O seçimlerde halkın hasretlerine, öfkesine seslenir ve kendini “Halkın adamı” olarak sevdirir. Güçlü hitabetiyle, hal ve hareketleriyle halka istediğini verip onlarla bütünleşmesi, araştırmacıların kendisinde siyasi karizmatik önder vasfını görmesine yol açmıştır.
Kemal Kılıçdaroğlu: Araştırmacılar, Cumhuriyet Halk Partisi’nin genel başkanlığını yürüten Kılıçdaroğlu’nun parti kimliğini ve Atatürk olgusunu ön plana çıkardığından dolayı kendisinin art planda kaldığını ve karizmatik liderlik vasfına ulaşmadığını düşünüyor.
Yakın geçmişten birçok karizmatik önder örneği bulunuyor.
Araştırmacılar, halkı okumuş ve halkın gereksinimleriyle aşağıdaki üzere bütünleşmiş önderlerin yakın vakitte yaşamış karizmatik önderler sınıfına girebileceğini düşünüyor:
Mustafa Kemal Atatürk, Martin Luther King Jr., Gandhi, Winston Churchill, Napoleon Bonaparte, Adolf Hitler, Charles De Gaulle, Vladimir Lenin, Josef Stalin, Nelson Mandela, Saddam Hüseyin, Muammar Kaddafi, Fidel Castro, Volodymyr Zelensky, Cemal Abdülnasır, Yaser Arafat, Nursultan Nazarbayev…
