Bol olaylı bir seçim gündemini geride bırakırken tarihte toplumsal medyanın en ağır kullanıldığı seçim kampanyalarından birine tanıklık ettik. Olağan ne de olsa toplumsal medyadan bahsediyoruz, her yerden akın eden gerçek ya da yanlış bilgi deryasının içinde köpekbalığı üzere etrafımızda dolaşan manipülasyonlar ortasında yüzerek hayatta kalmaya çalıştık.
Peki hangi ittifak/aday/parti ne üzere manipülasyonlarla seçmenleri etkilemeye çalıştı? Toplumsal medya platformları, seçim gündeminde gereğince adil kalabildi mi?
Konuyu Sosyal Medya Manipülasyonu Araştırmacısı Dr. Tuğrulcan Elmas ile aldık. İşte kendisine yönelttiğimiz sorular ve yanıtları:
Sosyal medya platformları neden Türkiye’deki seçimlerdeki bilgi kirliliğini engellemek ismine aksiyon almadı?
Örneğin Twitter’ın temelsiz bilgi içeren tweet’leri etiketlediği, haber linklerine tıklamadan retweet’lediğinizde çıkan ihtarları kaldırdırdığını da gördük. Bu türlü bir durumda platformların yaşanan sonuçtan sorumlu olduğunu söyleyebilir miyiz?
“Bilgi kirliliğini engellemek tahlil ister ve bu tahliller, üzerinde çalışacak iş gücü gerektirir; para ister, bu da şirkete masraf demektir. Aynı vakitte platformlar bilgi kirliliğini engellerken faal kullanıcılara ceza yağdıracağı için aktif kullanıcıları küstürebilir ve sayılarını düşürebilir. Bu da ekonomik kayba sebep olur.
Çünkü etkin kullanıcı sayısı demek daha fazla reklam gören göz yani daha fazla reklam geliri demek. Hasebiyle hiçbir platform hiçbir teşvik yahut baskı olmadan bilgi kirliliğiyle çaba etmeye çalışmaz zira işlerine gelmez.”
Sosyal medya platformlarının yanlışsız yapabildiği tedbirlere rastladınız mı? Bunlar nelerdir?
“Twitter, ABD seçimleri sırasında QAnon komplo teorilerini yayan hesapları kapattı. 70 bin hesap kapatıldı ve QAnon’la alakalı tweet’lerin %85’i silindi. Birebir sert tedbirleri diğer ülkelerde de alabilirlerdi ama yapmadılar.
Twitter tıpkı vakitte ‘Community Notes’ isimli aldatıcı tweet’lerin altına okuyucu notu ekleme özelliği getirdi. Yani geçersiz haberlerin altına okuyucular doğrusunu yazabiliyorlar. Şimdi yaygın olmayan ve yayılınca da muhtemelen tartışmalı olacak bir karar. Lakin yanlış bilginin önüne bir nebze geçebilir.
Facebook, sayfa şeffaflığı üzerine kararlar aldı. Örneğin sayfanın eski isimleri, kaç yöneticisi olduğu ve yöneticilerinin nereden olduğunu sayfada yayınlıyor. Bu tedbirler kâfi değil lakin hiç yoktan güzel. Tıpkı şeyi Twitter da yapabilir fakat yapmıyor.
2016’da Amerikan seçimlerinde Rusların manipülasyon yaptığı ortaya çıkınca Facebook ve Twitter bu tip müdahaleleri raporlayıp verisini yayınlamaya başladı. Bu bahiste gösterdikleri efor kâfi olmasa da güzel bir başlangıçtı. Umarım bunu yapmaya devam ederler. Twitter bu hususta yeni inisiyatifler almıştı ancak Elon Musk sonrasında bu proje donmuş gözüküyor.”
Geçtiğimiz günlerde Türkiye’nin mahkeme kararları doğrultusunda Twitter tarafından çok sayıda hesaba sansür uygulanmıştı.
Elon Musk’a globalde de ağır tenkit yağdı lakin bu kararı savundu. Bu mevzu hakkındaki görüşünüz nedir?
“Elon Musk öncesinde de Türkiye, Twitter’a mahkeme kararları doğrultusunda sansür uygulanması (Türkiye’den erişime engellenmesi) gereken hesapların listesini gönderiyor, Twitter da bu kararların kimilerini uyguluyordu.
Sansürlenen hesaplar da çoklukla hükûmetin PKK yahut FETÖ’yle bağlantılı olduğunu sav ettiği hesaplardı. 12 Mayıs’ta olan da farklı bir olay değil. 4 hesap üzerine Türkiye daha evvel mahkeme kararı göndermiş. Twitter bu kararları yerine getirmemiş. Sonra 11 Mayıs’ta Türkiye bu kararları hatırlatarak hesapların hemen kapatılmasını söylemiş yani bir nevi ültimatom vermiş.
Elon Musk bunu kabul edip hesapları sansürletmiş. Elon Musk’ın Twitter’ının eskiye nazaran yaptığı yeni bir şey yok. Ancak olay, Elon Musk’ın ‘kayıtsız koşulsuz özgür düşünce’ idealiyle çeliştiği için yabancı basın Musk’ı topa tuttu.
Yukarıda söylediğim üzere, platformlar için ana gaye kâr etmek. Platformlar üzerinde baskı olursa, erişime kapatılmakla ve kullanıcı yani para kaybetmekle tehdit edilirlerse özgür fikir üzere romantik ülkülerden vazgeçebilirler.”
Seçim sürecinde en dikkat cazibeli manipülasyonlar sizce hangileriydi? Hangi ittifak bu bahiste öne çıktı?
“AKP’nin seçim kampanyasının kıymetli bir kesimi, muhalefetin terörist ve LGBT olduğu üzerine telaffuz yaymaktı. Kılıçdaroğlu özerklik getirecek, ona gidecek oylar askerimize kurşun… Bu tip paylaşımları Facebook reklamlarıyla, montaj görüntülerle, afişlerle yaydılar. Bunlar aslında herkesin gözü önünde olduğu için uzun uzun yazmaya gerek yok.
AKP yanlıları, toplumsal medyada koordine hareket edip palavra yahut birilerini maksat alan kampanyalarla öne çıktı. Ebabil Hareketi üzere kümeler neredeyse her gün kampanya yapıp düzmece gündemler oluşturup içerik yaydılar. ‘Seccade’ kampanyası bunların en tesirli örneklerindendi zira bu kampanya muhalif seçmene de geçti ve sahiden gündem oldu.
Ali_Yesilda isimli, Ali Yeşildağ’ı taklit eden geçersiz hesap, olmayan kaset manzaralarını Twitter’dan paylaştı, nedense bunlar güya gerçekmiş üzere yayıldı. Havuz medyası ‘Ali Yeşildağ, Twitter hesabından Muharrem İnce’ye kaset kumpası kuruyor.’ diye paylaşımlar yaptı. Bu da çok başarılı bir manipülasyondu. Hiçbir montaj, teknik bir muvaffakiyet olmadan yalnızca gürültü yaratarak ‘İnce’ye kaset kumpası kuruldu.’ algısı seçmene verildi. Bu algı da muhalefeti geçtiği için muhalefeti bölmekte başarılı oldu.
14 Mayıs’tan sonra da toplumsal medyada zelzele bölgesinde AKP’nin çoğunluk olması üzerine yansılar oldu. Kemal Kılıçdaroğlu bu reaksiyonların olmaması gerektiği üzerine tweet attı. Buna karşın AKP bunun üzerine kampanya yaptı, ‘Sosyal medyada depremzedelere hakaret eden CHP’liler’ diye reaksiyon gönderilerini her yerde yaydı. Birtakım ünlülere ‘Depremzedelere laf ettiler’ diye görüntüler çektirdi. Erdoğan da açıklama yaptı. Birtakım gönderilerin sahipleri tutuklandı ve tutuklanma imgeleri de internette yayınlandı. Bu da seçmeni konsolide eden tesirli bir kampanyaydı.
CHP yanlıları daha çok influencer hesaplardan ‘meme’ diyebileceğimiz komikli paylaşımlarla öne çıktı. Muhalefetin bayanlara verdiği kıymetin altını çizen “7. ok Hanımcılık” görüntüleri ve Kılıçdaroğlu’nun alçakgönüllü yaşantısını gösteren AirFryer kampanyası da buna örnek.
Son vakitlerde bir de İnce yanlısı hesaplar türedi. Bunların bir kısmı AKP’liler tarafından yönetiliyor üzere gözüküyor zira İnce çekildiğinde ‘Bir Oy Memleket’e, Bir Oy Erdoğan’a’ kampanyası yaptılar. CHP’liler bu durumu da kampanyaya çevirdi, iktidarın İnce’yi gazladığını her yerde yazdılar. Bunun hakikat olduğu durumlar var lakin yanlış olduğunu düşündüğüm durumlar da var. Örneğin bir orta ‘Muharrem İnce’ye Aşığız diyen hesaplar bot çıktı’ üzere bir haber yayınlandı. Bu olay daha çok CHP yanlısı birinin İnce’yi trollemesine benziyordu. Yani İnce’ye karşı kampanyanın bir kesimiydi.
Bir de Ümit Özdağ sığınmacıların gönderilmesini gündeme getirmek için sık sık paylaşımlar yapıyor. Önüne gelen şok edici ne varsa paylaşıyor. Bu paylaşımların kimilerinin sonradan yanlış olduğu ortaya çıkıyor. Hasebiyle Özdağ manipülasyon yapmış oluyor.”
Türkiye’deki seçim sürecinde yaşananların dünyada öbür bir gibisi var mı?
“ABD 2016 ve ABD 2020. 2016’da cumhuriyetçiler toplumu kutuplaştırıp Cumhuriyetçiler’i Demokratlar, kaçaklar ve Müslüman düşmanlığı üzerinden sandığa götürmeye çalıştılar ve siyahları Hillary’den soğutan paylaşımlarla Demokratlar’ı bölmeye çalıştılar. Başarılı oldular. 2020’de ise Demokratlar Trump nefreti üzerine birleşip sandığa gitti. Trump’ın yaymaya çalıştığı gerçek dışı komplo teorileri bu sefer tutmadı.”
Sosyal medyadaki manipülatif içeriklerin seçim sonuçlarını etkilediğini varsayarsak bu durum toplum hakkında neler söylemiş olur?
“Bu tip manipülatif kampanyalar toplumsal medyanın güçlü ve halkın dünya görüşü ve refah durumu ortasında büyük farklar olan kutuplaşmış toplumlarda fiyat. Amerika buna örnek, orada siyahlara ‘Demokratlar da size karşı’, beyazlara ‘Kaçaklar gelecek, işlerinizi elinizden alacak’ üzere kampanyalar yapabilirsiniz. Lakin toplum dil-din olarak bölük olsa herkesin birebir kültür ve refah seviyesinde olduğu ve insanların arbede gürültü istemediği İsviçre’de tutmaz mesela. Kimse Almanca konuşan İsviçrelileri ‘Fransızca konuşanlar bu vatana karşı.’ diyerek ikna edemez.”
