Hijyen ve paklık kültürünün Antik Çağ’da pek de iç açıcı olmadığını kabul etmemiz gerek. Bunlardan birisi de ismini tarihe kazımış olan Çin Uygarlığı.
Her kültürde olduğu üzere Çin’de de farklı paklık ritüelleri vardı. Tıpkı başka toplumlar üzere ebediyen şahsî paklık fırsatı bulamayan Çin halkı, devayı farklı uygulamalar geliştirmekte bulmuşlar. Hatta bunlardan birisi de bize çok tanıdık: sifonlu tuvalet!
Orta Çağ’ın paklık kültürlerinden sonra sifonlu tuvalet kullanan bir halk ne kadar pis olabilir diye düşünebilirsiniz. Hak veriyoruz, bizce de öbür uygarlıklar kadar insanı hayattan soğutacak paklık ritüellerine Çin’de pek rastlamadık. Lakin yeniden de günümüze nazaran mükemmel olduklarını söyleyemeyiz, işte hijyen konusuna Antik Çin’in yaklaşımları…
Kaynaklar, Çin’de banyo yapmayı 3.000 yıl öncesine, yani Shang Hanedanlığı’na kadar götürüyor.
Antik Çağ toplumlarında banyo yapmak ne yazık ki pek mümkün değildi, genelde de bu hareket sınıfsaldı. Ancak kaynaklar, Çin’de Shang Hanedanlığı’ndan evvel de paklık kültürünün olduğu bilgisine götürüyor. Arkeologlar, MÖ 476-221 yıllarına tekabül eden Savaşan Devletler Çağı’na ait üç kraliyet banyosu keşfettiler.
Bulunan hamama benzeri yapılar, seramiklerle dekore edilmiş ve drenaj delikleri ile kanalizasyon borularına sahipti. Çin’in teknoloji konusunda da hakkını yememek gerek!
Banyo kültürlerine ilişkin en eski ispat Oracle Bone Script (Kehanet Kemiği Yazısı), 3.000 yıl evvel Antik Çinliler tarafından yazılmış.
Çin’de ahşap ve bronz banyolar klasikti. Zhou Hanedanlığı’nda banyo yapmak, şahsî hijyenden çok daha fazlası manasına geliyordu. Antik Çağ’da toplumsal bir ritüel olarak kabul edilen banyo kültürü için Çin’de de birinci halka açık hamamın Zhou Hanedanlığı (MÖ 1046-256) periyodunda ortaya çıktığı düşünülüyor.
Zhou Hanedanlığı’nda halkın, beş günde bir ebeveynlerinin yıkanması için su kaynatmaları ve üç günde bir olacak formda de ebeveynlerinin saçlarını yıkamalarında yardımcı olmaları beklenirdi.
Misafirliğe gittiğiniz konutta banyo yapmanız bir gelenek olsaydı ne yapardınız? Çin’de tam olarak bu türlü bir adet varmış.
Ev hayatlarının dışında misafirliğe gittiklerinde de eğlenmeye geçmeden evvel mesken sahibi tarafından konuklara sağlanmış olan banyoyu kullanmak adetlerindendi. Daha sonra Han Hanedanlığı devrinde (MS 206-220), Çin hükümetinin resmî tatil programına yıkanma ayini dahil oluyor. Böylelikle toplumsal bir ayin olarak yıkanmanın ehemmiyeti daha da artmış.
Hükümet her hafta “banyo tatili” öngörmüş.
Antik Çin araştırmalarına bakıldığında Çin hükümetinin beş günde bir halka banyo tatili verdiği müellif. Hükümet Tang Hanedanlığı’na geçince bu müddet on gün olarak belirlenmiş.
Daha varlıklı ve üst sınıf beşerler banyoda kese kullanır; sıradan insanların bu eşyalara erişmesi lüks sayılırdı. Cildi temizlemek ve nemlendirmek için de banyo fasulyesi kullanılırdı. Öğütülmüş bezelyeden elde edilen, çeşitli ot ve baharatlarla tatlandırılmış bir sabun olan ve Han Hanedanlığı’nın kullandığı banyo fasulyesi, cildi temizleme vazifesi gören aslında çok eski bir duş jeliydi.
Çin halkı, diş sıhhatine da ehemmiyet veriyordu.
Diş paklığı için daha çok geleneksel yolları tercih eden toplum, en eski macunlardan birini kullanıyordu. Tuzu, dişlerini güçlendirmek ve temizlemek için; şarap, çay yahut sirkeyi de batırdıkları parmak uçlarıyla ağızlarını silmek için kullanmışlar.
İlerleyen vakitlerde teknikleri daha da geliştirerek diş tozu elde etmeyi başarmışlar. Bu toz; domuz dişi, saponin, zencefil, siyah yılankökü, lotus yaprağı, yeşil tuz gibi gereçlerle karıştırılmış. Birinci diş fırçalarını da söğüt kollarından ve daha sonra hayvan kıllarından yaptıkları bilinir.
Pirinç suyu deterjan vazifesi görürken saman külü de giysi yıkamak için kullanılıyordu.
Oldukça üretken olan Antik Çin toplumu, deneme yanılma yoluyla birçok şeyi keşfetmişler. Paklık manasında da hayli yol kat ettikleri üzere bir de bu cins hususların öteki neye âlâ geldiğini bulmaya yönelmişler. Pirinç suyunun beden için düzgün bir protein kaynağı olduğunu anlayınca paklığın yanında tüketmeye de başlamışlar.
Bambudan yapılmış ince şeritler, tuvalet kâğıdı olarak kullanılıyordu.
Dal ve yapraklarla tuvalet paklığını sağlayan halk, Han Hanedanlığı ile bambu şeritlerine geçiş yapmışken vakitle bu, saman kâğıda döndü. Lakin bu eserleri Qing ve Ming Hanedanlıkları’na kadar halkın kullanması gecikecekti; zira yalnızca soylu ve üst sınıflar kullanabiliyordu.
Çin’de söğüt kısımları ve fasulye sabunlarından bu yana hayli bir yol kat edilmiş. Yazıyı okumaya başlarken burnunuzu tıkama muhtaçlığı duyacağınızı düşünüyordunuz lakin şaşırtan bir formda Antik Çin, çağdaş toplumlara göre kendi halklarını ve etraflarını pak tutabilmeyi başarabilmiş.
