Richter Ölçeği Nedir, Neyi Ölçer?

Dünyamızın bir gerçeği olan zelzelelerin şiddetini ve gücünü tam olarak göstermese bile büyüklüğünü açık bir formda gözler önüne seren Richter ölçeği, uzun yıllardır sarsıntı bilimciler tarafından kullanılan kıymetli bir ünitedir. Gelin Richter ölçeği nedir, neyi ölçer, nasıl hesaplanır tüm ayrıntılarıyla görelim.

Dünya’nın oluşumu sırasında yer kabuğu levhalara ayrılmıştır ve bunların hareketleri sonucu sarsıntı olur. Yani zelzele tüm Dünya için tıpkı yağmur yağması kadar doğal bir olaydır. Olağan maalesef pek çok acı deneyim ile öğrendik ki yer kabuğunun bu formda sallanması sonucunda insanlar olarak çok makûs sonuçlarla karşılaşıyoruz. Yaşanan bu sarsıntıların büyüklüğünü ölçmek için uzun yıllardır Richter ölçeği kullanılıyor.

Richter ölçeği sarsıntının büyüklüğünü ölçer, şiddeti ve gücü için ise farklı üniteler kullanılır. Sismograflar aracılığıyla ölçülerek zelzelenin büyüklüğü ortaya koyan bu ünite kıymeti, bugün bile faal olarak kullanılmaktadır. Ünitenin katlarının ortaya koyduğu zelzele büyüklüğü ise düşündüğümüzden çok daha farklıdır. Richter ölçeği nedir, neyi ölçer, nasıl hesaplanır gelin tüm ayrıntılarıyla inceleyelim.

Öncelikle hatırlayalım; Zelzele neden olur?

Oldukça karışık bir husus fakat temel bir tarif yapmak gerekirse yer kabuğundaki levha hareketleri sonucunda meydana çıkan güç sismik dalgalanmalara neden olur ve bu durum yeryüzünü sarsar. Zelzele olarak isimlendirilen bu sarsıntı kıta kaymalarına, toprak kaymalarına, tsunamiye ve farklı volkanik hareketlere neden olabilir.

Peki zelzele neden daima gece olur?

Aslında her zelzele gece olur diye bir kural yok, zelzele gece de gündüz de farklı büyüklüklerde olabilir. Ancak Güneş’in çekim gücü nedeniyle Dünya’nın gece yaşandığı kısmı gergin, gündüz yaşandığı kısmı gevşektir. Yaşanan bu gerginlik kaynaklı olarak yer kabuğu kırılmaları daha kolay yaşanabilir. Benzeri bir durum Ay tutulmalarında ve Güneş tutulmalarında da görülebilir fakat dediğimiz üzere, bunlar kesin kurallar değildir.

Gelelim sarsıntı nasıl ölçülür sorusuna; Richter ölçeği nedir?

Dünyamızda yaşanan zelzelelerin büyüklüğü Richter ölçeği olarak isimlendirilen bir ünite kıymeti üzerinden ölçülür. Bu ünite kıymeti sismograf tarafından ölçüldüğü için sarsıntının aletsel büyüklüğü olarak isimlendirilir. Günümüzde farklı üniteler ve farklı ölçekler kullanılıyor olsa bile yeniden de Richter ölçeği hala değerli bir ünite bedeli olarak kabul edilmektedir.

Uzun yıllardır kullanılan Richter ölçeği ne vakit geliştirildi?

Richter ölçeğinin mucitleri Charles Francis Richter ve Beno Gutenberg isimli iki bilim insanıdır. California Institute of Technology’de vazifeli olan iki bilim insanı, 1935 yılında Bulletin of the Seismological Society of America’da yayımlandıkları ‘Bir aletsel zelzele büyüklük ve sarsıntı oranı ölçeği’ isimli makalede Richter ölçeğini duyurmuşlardır. Emsal bir çalışma daha evvel K. Wadati isimli bir bilim insanı tarafından 1931 yılında teorize edilmiştir.

Tam olarak Richter ölçeği neyi ölçer?

Richter ölçeği, yer kabuğundaki levha hareketleri yani zelzele kaynaklı yeryüzü sarsıntılarını ölçmektedir. Ölçüm 1 ile başlar ve 9.5’e kadar çıkar. Aslında zelzeleler çok daha büyük olabilir lakin genel görüşe nazaran levha hareketlerinin oluşturacağı zelzeleler 9.5’te daha büyük olmayacaktır. Doğal tabiatın ne yapacağı muhakkak olmaz.

Bir de moment magnitüd ölçeği var:

1979 yılında geliştirilen ve sık sık Richter ölçeği yerine de kullanılan moment magnitüd ölçeği, sarsıntı sırasında ortaya çıkan enerjiyi ölçer. Richter ölçeğinden farklı olarak ölçme pahasında bir üst hududu yoktur lakin moment magnitüd ölçeği ile 3.5’tan küçük zelzeleler ölçülmez. 

Richter ölçeği formülü nasıl hesaplanır?

Richter ölçeğinin teknik bir formülü var lakin eminiz asıl merak edilen, ölçünün büyüklüğüne olan artış oranını bilmektir. Şöyle ki Richter ölçeği kullanılarak büyüklüğü ölçülmüş bir sarsıntının yıkım gücü, sallanmanın 3/2’inci kuvvetine orantılıdır. Yani lineer değil, logaritmik bir büyümeden bahsetmeliyiz.

Richter ölçeğine nazaran 1 ünite artan zelzele büyüklüğünü 10 üzeri 3/2 olarak hesapladığımız vakit karşımıza moment magnitüd ölçeğinde 31.6 pahası çıkar. Yani 6 büyüklüğündeki sarsıntı, 5 büyüklüğündeki zelzeleden 10 kat daha büyüktür. 

Dünyada hangi sıklıkla sarsıntı oluyor?

• 0 vilayet 1.9 büyüklüğünde günde 8 bin zelzele oluyor.
• 2 ile 2.9 büyüklüğünde günde bin zelzele oluyor.
• 3 ile 3.9 büyüklüğünde yılda 49 bin zelzele oluyor.
• 4 ile 4.9 büyüklüğünde yılda 6200 sarsıntı oluyor.
• 5 ile 5.9 büyüklüğünde yılda 800 zelzele oluyor.
• 6 ile 6.9 büyüklüğünde yılda 120 zelzele oluyor.
• 7 ile 7.9 büyüklüğünde yılda 18 zelzele oluyor.
• 8 ile 8.9 büyüklüğünde yılda 1 sarsıntı oluyor.
• 9 ve üstü büyüklüğünde 20 yılda 1 sarsıntı oluyor.

Richter ölçeğine nazaran zelzelelerin gücü ve hissedilmesi nasıl oluyor?

• 0 vilayet 1.9 büyüklüğündeki sarsıntı özel sismik aletler ile ölçülür ve 0,001 – 0,7 ton TNT gücündedir.
• 2 ile 2.9 büyüklüğündeki sarsıntı hareket etmeyen beşerler tarafından hissedilebilir, lambalar sallanabilir ve 1 – 22 ton TNT gücündedir.
• 3 ile 3.9 büyüklüğündeki zelzele meskenin önünden bir kamyon geçer üzere hissedilir ve 30 – 700 ton TNT gücündedir.
• 4 ile 4.9 büyüklüğündeki sarsıntıda park halindeki otomobiller sallanır ve ufak çaplı bir atom bombası gücündedir.
• 5 ile 5.9 büyüklüğündeki sarsıntı berbat binalarda hasar yaratabilir ve orta çaplı bir atom bombası gücündedir.
• 6 ile 6.9 büyüklüğündeki zelzele büyük hasara ve tsunamiye neden olabilir, büyük çaplı bir atom bombası gücündedir.
• 7 ile 7.9 büyüklüğündeki zelzele ağır hasara, toprak yarıklarına ve tsunamiye neden olabilir, 100 – 200 metrelik bir göktaşı düşmesi gücündedir.
• 8 ile 8.9 büyüklüğündeki sarsıntı çok büyük hasara neden olur ve 250 – 700 metrelik bir göktaşı düşmesi gücündedir. 
• 9 ve üstü büyüklüğündeki zelzele binlerce kilometrelik alanı tesirler ve levha kırılmalarına neden olabilecek güçtedir. 

Bilinen en büyük sarsıntılardan kimileri:

• 1960 yılında yaşanan Şili sarsıntısı Richter ölçeğine nazaran 8.6 büyüklüğündedir.
• 1960 yılında yaşanan Alaska sarsıntısı Richter ölçeğine nazaran 9.2 büyüklüğündedir.
• 2004 yılında yaşanan Sumatra zelzelesi Richter ölçeğine nazaran 9.5 büyüklüğündedir.
• 2011 yılında yaşanan Japonya sarsıntısı Richter ölçeğine nazaran 9 büyüklüğündedir. 

Dünyada yaşanan sarsıntıların ölçü ünitesi olarak kullanılan Richter ölçeği nedir, neyi ölçer, nasıl hesaplanır gibi merak edilen soruları yanıtladık. Richter ölçeği elbette oluşan riski görmek için değerli bir kriter lakin asıl riski oluşturan şeyin binalar olduğunu asla unutmayın.