Yaşadığınız gerçeklerle size vadedilen şeyler ortasında ne kadar fark var? Şu an baktığınız ekranın piksellerinden şuurunuzun derinliklerine kadar uzanan, her gün tekraren maruz kaldığınız “yankı odası, odadaki fil, meyyit kedi” ismindeki ruhsal ve sosyolojik fenomenleri açıklıyoruz.
Okumaya başlamadan “ne anlatıyon be abla gözünü seveyim be abi” diyenler şimdiden gidebilir, zira biliyoruz ki tüm beşerler birebir anda keyifli olamazlar. Birebir anda herkesin keyifli olduğu anlar, çoğunlukla masallarda yaşanır. Hatta onda bile bazen cadılar, yani birileri ölür. Hiç kimse birebir anda siyahı ya da beyazı göremez; fakat tüm bu anların karşımı, herkes için tıpkı yani “gri”.
İşte toplumsal medya birden fazla vakit, aslında bize hepimizin ortalamasının gri olduğunu ve bunu kabul ederek yaşamamız gerektiğini unutturuyor. Birçok insan, hayatı boyunca birilerine yalnızca siyah demek için yaşıyor, bunu yaparken diğerlerinin “siyahı” olabiliyor. Hatta bunun nasıl çalıştığını bilen kimi değerli şahıslar, siyahın kim olduğu konusunda vakit zaman aklınızı karıştırıyor, üstelik ruhunuz bile duymuyor.
Diyelim ki konutunuzda varlığından bihaber olduğunuz, bu sebeple hiç girmediğiniz bir oda; mahallenizde bir sokak, kentinizde cadde var:
Ancak bunların var olmadığından o kadar eminsiniz ki tüm eşyalarınızın yerini, tüm sokakları, caddelerdeki tüm dükkanları ezbere bildiğinizi savunuyorsunuz:
Size bunu ispatlarıyla sunsak bile asla fakat asla kabul etmiyorsunuz:
Ta ki o odadan bir çığlık duyulana, o sokakta biri öldürülene, o caddede bir bomba patlayana dek… Her şeyi fark ettiğiniz o an, iş işten çoktan geçti aslında… Biri ya da birileri ziyan gördü, hayatını kaybetti, esir düştü. Siz, o ana kadar yalnızca gerçekleri reddederek yaşadınız:
İşte “yankı odası etkisi” denilen bu fenomen, ne yazık ki toplumsal medya, TV kanalları ve gazeteler yoluyla hayatımızı değiştiriyor:
Sosyal medya uygulamaları, sizin politik görüşünüze dek nasıl bir insan olduğunuzu çok düzgün biliyor. Daha çok vakit geçirmeniz için hoşunuza gidecek tweet’ler, görüntüler, hesaplar öneriyor:
Sizinle tıpkı kanıya sahip olmayan tweet, paylaşım ya da hesapları görseniz bile tüm bu içerikler; sizinle birebir fikirdeki insanların reaksiyonlarını alırsa karşınıza düşüyor:
Aynı fikre sahip olduğunuz bir hesap, olağan kaidelerde asla karşınıza çıkmayacak bir tweet’i alıntılayarak reaksiyon gösteriyor. Siz de yalnızca o reaksiyon bağlamında asıl olayı tüketiyorsunuz. Size yakın bir hesabın yansısı olduğu için evvel yansıyı benimsiyorsunuz. Sonra bu reaksiyon üzerinden oluşan fikrinizle asıl olayı konuşuyorsunuz. Pekala ya reaksiyon haksız bir tepkiyse ve asıl olay doğruysa? Ön yargılarınız bunu görmenizi engelliyor.
Sadece Twitter’da olmak zorunda değil bu durum. A’dan Z’ye tüm toplumsal medya platformlarında geçirdiğiniz her saniye bunu yaşıyorsunuz aslında:
Yani her dijital mecrada; tıpkı konutunuzdaki 4. oda, mahallenizdeki sokak, kentinizdeki o cadde üzere varlığından bihaber olduğunuz bölgeler var:
Bu habersiz olduğunuz bölgelerde yaşayan beşerler da sizin yaşadığınız bölgeden bihaber. Her iki taraf da birbirlerinin varlığını körü körüne reddediyor daima; bıkmadan, usanmadan…
Bazı durumlarda o gizemli oda, sokak ya da caddenin varlığına dair duyum alıyorsunuz. İçten içe buna inanmak isteseniz bile sizin odanızdaki hiç kimse bunu konuşmak istemiyor:
İşte buna “odadaki fil” deniyor. Kocaman bir gerçek, nefes bile almanızı engelleyecek kadar büyük bir şey sizi sıkıştırıyor daima, bunalıyorsunuz daima birlikte, lakin kabul etmiyorsunuz. O gerçek hakkında konuşmayı reddediyorsunuz:
Ancak bazen bu odadaki fil, varlığından bihaber olduğunuz öbür odadaki fille akraba çıkıveriyor:
Yani bir anda, iki farklı odada yaşarken birbirlerini reddeden beşerler, aynı gerçekliği kabul etmeye başlıyor. Toplumsal bir olay oluyor mesela… Bir terör saldırısı, şehitler, savaş çıkıyor… Birininin gerçekliğini, fikirlerini körü körüne reddeden beşerler, bir anda, kendi odalarında birebir mevzuyu “can güvenliğini” tartışmaya başlıyorlar: “Ya biz de ölürsek, ne yaparız!” diyorlar…
Odadaki filller birbirleriyle haberleşiyor, iki yıldızın çarpışması üzere çok az gerçekleşen bir şey oluyor sonuçta ve iki odadaki, birbirlerine büsbütün yabancı beşerler bir anda birebir mevzuyu tartışıyorlar:
“Yeter” diyorlar “Yeter artık! Can güvenliğim yoksa sorumluları hesap vermeli!” diye isyan ediyorlar. Birçok insan, olayı birebir yaşamadan, yalnızca duyumlarla sokaklara dökülüyor…
İşte tam bu sırada hayatınıza tesir edecek kadar değerli bir insan geliyor yanınıza, birçok vakit sakince önünüze “ölü bir kedi” bırakıyor:
O ana kadar yalnızca duyumla kabullendiğiniz odadaki filin gerçekliğini, bir anda unutuveriyorsunuz. Önünüzdeki kedinin gerçekliği sizi darmadağın ediyor… Bir anda konuştuğunuz her şey değişiyor, yalnızca ancak yalnızca kediyi konuşuyorsunuz:
İçiniz, gördüğünüz görünüm karşısında paramparça oluyor. İnsansınız sonuçta. Odadaki fil çok da kıymetli değil; o an, yalnızca o kısa mühlet içinde tek gerçek, önünüzdeki meyyit kedi oluveriyor bir anda:
Bu sırada size o kediyi getiren kıymetli kişi diyor ki; “Bu zavallının vefatından yan odadaki, o bilmediğiniz sokaktaki, caddedeki beşerler sorumludur, hesabını sorun!”
Artık tek gerçekliğiniz gördüğünüz vahşetin, trajedinin hesabını sormak. Bir müddet evvel birebir fikirde buluşmak üzere olduğunuz yan odadaki, sokaktaki, caddedeki beşerlerle artık DÜŞMANSINIZ:
Aynı formda onlar da size düşman, zira bir “ölü kedi” de onların masasına bırakılmış, sorumlusu olarak siz gösterilmiş durumdasınız:
Buna da “kutuplaşma” deniyor. Birebir fikirde, tıpkı problemde buluşmak üzere olduğunuz, tıpkı tahlili üreteceğiniz beşerler, tüm odaları bilen “önemli kişi” tarafından yanıltıldı. BÖLÜNDÜNÜZ:
Varlığından yeni haberdar olduğunuz, yalnızca bir duyumla ortak noktada buluştuğunuz insanlara karşı, vahşete düşürücü bir gerçek sebebiyle düşman oldunuz. Fakat o vahşeti gerçekleştirenler, aslında odaya giren “önemli insanların” ta kendileriydi:
Bunu bilmiyordunuz tabii… O şokla gerçekliğiniz değişti, fili unuttunuz, kediyi ve faillerini cezalandırmak istiyorsunuz. Öfkeniz kabınızdan taşıyor lakin çok yanlış bir yere.
2000’lerin doruğunda olan ABD halkı, ekonomik krizi (odadaki fili) fark edip ortak reaksiyon göstermeye başladı (Kutuplaşma aksine döndü). Ordu, Irak’a girdi (ölü kedi stratejisini ortaya koydu), kendi halkına petrol zenginliğini, dünyaya demokrasiyi vadetti:
Bugün, tıpkı bunun üzere yüzlerce farklı odadaki fili reddediyor, tam kabul edecekken bir sürü meyyit kedi hadisesiyle gerçekliğimizi kaybediyoruz. Gerçekler, çoğunlukla bizi huzursuz edecek niteliğe sahipken verilen vaatlerin tamamında “zenginlik” ve “eşitlik” üzere hayata ve vadedenlere inanmanızı kolaylaştıracak olumlu içerikler var.
Şimdi bir yanınız toplumsal medya hesaplarını silmek, telefonu, TV’yi kapatmak istedi mesela… Fakat bu yazı da sizin için odadaki filden farklı değil. Silseniz de kapatsanız da geri dönmeniz an problemi. Zira herkes olmasa bile etrafınızdakilerin, gördüklerinizin, yaşadıklarınızın “beyaz” olmasını istiyorsunuz. Aslında herkes üzere siz de tüm renklere sahipsiniz:
Peki ya sonuçta ne oluyor? Direkt şahit olduğunuz ve deneyimlediğiniz gerçeklerle size söylenenler ortasındaki fark; geleceğinizi belirleyecek tek şey. İşte bu yüzden size kimse söylemeden o odanın kapısını çalmanız, o sokaktan geçmeniz, o caddedeki dükkanlara uğramanız ve kararlarınızı buna nazaran almanız gerekiyor. Asıl sıkıntı şey de tam olarak bu kısım.
