Malum gündemimiz seçim ve siyasetten ibaret oldu. Toplumsal medyada, televizyonda yahut sokakta yürürken bile her yerde siyasi önderleri görüyoruz. Lakin bilhassa bu devirde toplumsal medyada gördüklerimiz aldatıcı olabiliyor.
Siyasetin içinde elbette küçük tatlı atışmalar ve provokasyonlar da var. Lakin kimi vakit bu durum toplumsal medyada gördüğümüz dezenformasyon örneklerine de sebep olabiliyor. Dezenformasyon; yani söz anlamıyla bilgi çarpıtma, özellikle konu siyaset olunca sıklıkla başvurulan bir metot.
Bu kadar bilgi kirliliğine müsait gündemlerde elbette gördüğümüz her şeyi bir süzgeçten geçirmemiz hayli sıkıntı. Çünkü herkesin elinde internet var ve herkes, gördüğü her şeyi paylaşabiliyor. İnternette gördüğümüz bilgilerin doğruluğunu teyit etmemiz ve bunların doğrusunu öğrenmemiz için ise aslında yeniden interneti kullanmamız kâfi. Birkaç yanlış bilgiyi düzelterek başlayalım.
Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin birinci cinsinde şimdi oy kullanma süreci yeni tamamlanmışken bile yanlış bilgilerle karşılaşmıştık. Savlara nazaran seçime %93,6’lık oranla rekor bir iştirak sağlanmıştı.
Oy kullanırken yahut sandık başında vazifemizi yaparken hepimiz gördük ki seçime iştirak bir oldukça yüksekti. Münasebetiyle rekor düzeyde iştirak sağlandığı iddiasını hiçbirimiz garipsememiştik.
Ancak YSK Lideri Ahmet Yener, yaptığı açıklamayla yurt içi iştirak oranının %88,92, yurt dışı iştirak oranının ise %52,69 olduğunu duyurdu.
Geçtiğimiz günlerde ise çok sayıda kesilmiş kimliğin çöpe atıldığını görmüştük ve bu durum akıllarda soru işaretleri bırakmıştı.
Kimliklerin kimin tarafından çöpe atıldığı ve neden kesildiği bilinmiyordu ve toplumsal medyada bu kimlikler “sahte oy” tezlerine bile sebep oldu.
Teyit.org, yaptığı araştırma sonucu kimlikleri bir eczane çalışanının çöpe attığını ve bunların müşteriler tarafından eczanede unutulan kimlikler olduğunu ortaya çıkarttı. Çünkü kimliklerin büyük birçoklarının eski olması da bir yerlerde unutulmuş olabilecekleri ihtimalini güçlendiriyor.
Gördüğünüz bilgilerin doğruluğundan emin olmak için yapmanız gereken birinci şey ‘kaynağına’ inmek.
Gördüğünüz bir görseli yahut bir bilgiyi ‘doğru’ kabul etmeden evvel; küçük bir internet araması yapmanız yararlı olacaktır. Bilhassa bahis gördüğünüz bir görsel ise; Google üzerinden “Görsel Arama” butonunu kullanarak kaynağına gidebilirsiniz.
Yukarıda da anlattığımız çöpe atılan kesik kimlikler üzere haberlerde ise görsel arama kâfi olmayacaktır. Çünkü kaynağın kendisi olmasına karşın; kimlikleri çöpe atan eczacının aslında bu durumdan haberi bile yok. Bu sebeple de bu üzere durumlarda biraz daha sabırlı olmak ve resmi açıklamaları beklemek oldukça değerli.
Bir öteki argümana nazaran ise milletvekilleri için verilen oylar, cumhurbaşkanı adaylarına verilen oylarla eşleşmiyor; eksik yahut fazla çıkıyordu.
Sosyal medyada ortaya atılan teze nazaran; İzmir, İstanbul üzere kentlerde milletvekilleri için kullanılan oylar, cumhurbaşkanlığı oylarına kıyasla 100-200 bin daha fazlaydı. Bu teze sebep olan ise yurt dışından verilen oyların bölüştürülmesinden kaynaklanıyordu. Yani kullanılan oy sayıları aynıydı sırf kimi grafiklerde yurt dışında kullanılan oylar da grafiklere dahil ediliyordu.
Bilgilerin doğruluğundan emin olmak için ise ‘sevdiğiniz’ haber kaynaklarını değil; objektifliğinden emin olduğunuz kaynakları takip edebilirsiniz.
Yalan yahut yanlış bilgiler ekseriyetle medyada daima tıpkı cümlelerle verilir. Örneğin; seçime iştirak oranı %93,6 olarak yayıldığında bu haberi neredeyse tüm lokal medya tek cümle halinde sundu. Lakin bu bilgiyi kimin açıkladığı, ne vakit açıkladığı üzere bilgiler haberlerde yer almıyordu.
Bir haberde eksik bir bilgi gördüyseniz ya da haberi okuduktan sonra kafanızda sorular oluşmaya başladıysa haberin doğruluğundan kuşku duyabilirsiniz.
5N1K kuralını hepimiz biliyoruz fakat bilmeyenler için tekrar hatırlatalım: Ne, Nerede, Ne vakit, Niçin, Nasıl ve Kim. Işte bir haberin cevap vermesi gereken ana sorular bunlar. Şayet bu sorulardan birçoklarına, gördüğünüz haber cevap veremiyorsa; kuşku duymakta haklı olabilirsiniz.
Elbette yine bazı durumlarda haberlerin katılığı olmayabiliyor ve 5N1K’daki sorulardan kimileri eksik kalabiliyor. Fakat bu türlü bir durumda farklı kaynakları denetim etmek, farklı bilgilere ulaşmanıza yardımcı olabilir.
Sabırlı olmakta da yarar var.
Hepimiz daima seçimle ilgili gelişmeleri takip ediyoruz ve gördüğümüz her yeni bilgiyi arkadaşlarımızla, ailemizle paylaşıyoruz. Yani aslında bilgiyi elden ele yayıyoruz. Fakat doğruluğundan emin olmadığımız bir bilginin yayılması, çok daha büyük sonuçlar doğurabiliyor.
Yanlış haberler, anlık şok tesiri yaratarak arkadaşlarınızla paylaşmanıza sebep oluyor.
İnsanlar, reaksiyon verdikleri yahut vermek istedikleri haberleri paylaşmaya daha fazla meyillidir. Artık bunu kısa bir örnekle açıklayalım.
Diyelim ki internette “İngiltere’de bugün hava çok güzel!” yazılı bir paylaşım gördünüz; bu bilgiyi arkadaşlarınıza gönderir miydiniz? Yüksek ihtimalle çoğumuz bu bilgiyi okumadan geçer, üste kaydırmaya devam ederdik. Ancak “Tüm ülkelere pasaportsuz giriş yapılacak” yazılı bir paylaşım görseydik bunu, arkadaşlarımıza göndermeyi bir kenarıya bırakalım; sokağa çıkıp bağırmak isterdik. İşte palavra haberler de toplumsal medyada tam olarak bu türlü yayılıyor; sevincimizi, öfkemizi, nefretimizi yahut şaşkınlığımızı öbür insanlara yansıtma isteğimizle. Bir öteki deyişle; anlık hislerle hareket ederek, “Paylaş” butonuna düşünmeden bastığımız için.
Unutmayın ki ülkemizde bir dezenformasyon yasası var ve bu yasaya nazaran internetteki yanlış/yanıltıcı bilgileri yaymak bir kabahat. Bu sebeple rastgele bir paylaşımda bulunmadan yahut bir bilginin doğruluğundan hakikaten emin olmadan evvel iki defa düşünün. Bilginin kaynağını öğrenmeye çalışın, 5N1K’ya karşılık arayın, sizi fazla şaşırtan bilgilerden kuşku duyun, resmi kaynakları takip edin ve hep birlikte biraz daha sakinleşelim. 🙂
İnternette gördüğünüz palavra haberleri nasıl ayırt edebileceğinizle ilgili bilgilere bu içeriğimizden de ulaşabilirsiniz:
