Seçim ve kriz üzere anlarda başvurulan birinci yol neredeyse her seferinde sansür oluyor. 2011’e gerçek dönüp baktığımızda bunu çok daha net bir halde görebiliyoruz.
Oldukça kritik bir pozisyonda yer alan 2023 seçimleri, daha evvelki seçimlerde de olduğu üzere internetteki tesirini seçime haftalar kala göstermeye başlamıştı. Bu bağlamda birçok internet sitesinin, profilin ve hizmetin erişime kapatıldığını gördük. Bunun seçim konusu dışında en yakın örneği de zelzele vaktinde Twitter erişiminin engellenmesiydi.
Geçmişe gerçek gitgide de maalesef bunun benzerilerini sıklıkla görüyoruz. Seçim olmasa bile muhakkak başlı olaylar yüzünden bilgiye erişimin engellenmesi, ne yazık ki alışılmamış bir durum değil. Burada elbette intihar üzere haberlerin yayılmasının engellenmesini kastetmiyoruz, çünkü o durum farklı bir kefede. Bizim sayacağımız örnekler medyanın yönlendirilmesi ve kriz idaresinin gerektiği anlarda kökünden kesilmesini kapsıyor.
Ülkemizde birinci internet teması 12 Nisan 1993 yılında yapıldı. Erişim mahzuru imkânı sunan kanun ise 2007’de karşımıza çıktı.
Tam olarak 23 Mayıs 2007 tarihli ve 5651 sayılı olan bu kanun, “İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Kabahatlerle Gayret Edilmesi” ismini taşıyordu. Bu kanunun 8. maddesi, internetteki kelam konusu içeriğin engellenmesine sebep olabilecek kimi hataları içinde barındırıyor.
İntihara yönlendirme, müstehcenlik, kumar üzere sebepler bu unsurda yer alıyor.
Yakın vakitte ise uzun müddet tartışma konusu olarak kalan Toplumsal Medya Yasası ortaya çıktı.
Bu yasa ise başta yanlış bilginin yayılmasına karşı olarak çıktı. Kabaca geniş bir trafiği olan platformlarda kamu nizamını bozmaya çalışan bireyler için 1 ile 3 yıl ortasında mahpus cezası, şayet platform kelam konusu kişinin bilgilerini paylaşmayı reddederse de o platformun trafik bant genişliğinin yüzde 90’a kadar daraltılabilecek olmasını kapsıyordu.
Bu kararın verilmesiyle birlikte BTK’nin, karar gereği en geç 4 saat içinde bant genişliğini daraltması gerekiyordu.
Arka planı gereğince verdik. Artık de seçimlerde neler yaşadığımıza bir göz atalım. Birinci durağımız 2019’daki lokal seçimler.
Bu seçimlerde basının büyük kısmı iktidar tarafında yer alıyordu. Yurt dışında epey ses getiren bu durum, bilhassa de bu basın kuruluşlarının düzmece haberlerinin de ortaya çıkmasıyla epeyce büyük tartışmalara sebep olmuştu. Oy sonuçlarının geç açıklanması ve aşikâr başlı haberlerin çok geçmeden silinmesi de uzun müddet gündemden düşmedi.
Bu vakit aralığında internet erişimi de problemlerle karşı karşıyaydı doğal. EngelliWEB’in 2019 raporuna nazaran BTK, yıl içinde 42 bin URL’yi engellemişti. Bu da seçim periyoduna gerçek halkın erişim manisi konusu yüzünden huzursuz olmasına yol açmıştı. Evvelki paragraftaki durumlar da bu kaygıları haksız çıkarmadı.
2018’de yapılan genel seçimlerde ise toplumsal medya platformlarında erişim problemleri yaşandı.
2019’da yayımlanan bir rapora nazaran 2018 yılı içerisinde 2.950 habere sansür uygulandı. Bunun haricinde, yapılan seçimlerin akabinde toplumsal medya platformlarında çok derecede yavaşlık hissedildi ve Twitter, Ekşi Kelamlık üzere platformlarda buna yönelik paylaşımlar yapıldı. Neyse ki bunların büyük çoğunluğu VPN yoluyla aşılabilmişti.
2014 yılında Twitter ve YouTube’a erişim engellendi.
Seçim öncesinde hâlihazırda toplumsal medya platformlarının kısıtlanabileceğine yönelik açıklamalar yapılırken, ortaya çıkan ve yolsuzluğa işaret ettiği tez edilen telefon görüşmeleriyle birlikte Twitter ve YouTube, Mart 2014’te kapatılmıştı. Seçimler ise 30 Mart 2014’teydi. Seçim sonrasına kadar kapalı kalan platformlar, Anayasa Mahkemesi tarafından verilen kararla açılabildi.
2011 yılında yapılan genel seçimlerin öncesinde BTK, büyük tenkit konusu olmuştu.
22 Ağustos 2011’de yürürlüğe giren İnternetin İnançlı Kullanımına Ait Yol ve Temeller Taslağı, bu tenkitlerin ana sebebiydi. Bu düzenleme, devlet kurumlarına tüm kullanıcıları denetim edebilme yetkisi veriyordu. Düzenlemede sunulan 4 filtre tipinden biri seçilmedikçe internet kullanımı zorlaşmış, aşikâr başlı sitelere bu bağlamda erişim engellenmişti.
Buna reaksiyon olarak 15 Mayıs 2011’de İnternetime Dokunma! aksiyonları yapıldı. Olaylar sırasında kapatılması istenen siteler ortasında Ekşi Kelamlık de yer alıyordu. Kelam konusu olaylar, “Yes, We Ban!” sloganıyla global manada ses getirmişti.
BTK her ne kadar ‘çocukların internetteki ‘ahlaksız’ içeriklerden korunmasını sağlamak için’ bu adımı attığını belirtse de sistemin işlenme şekli hakkında da belirsizlik kelam konusuydu. Bu bağlamda sistem, kişisel özgürlüğe bir pürüz halinde, sansürün temeli olarak nitelendirildi ve seçimlere de bu halde gidilmiş oldu.
Şimdiki seçimlerde ne olduğuna bakalım:
Öncelikle yakın vakitte Ekşi Sözlük’e erişim engellendi ve sitenin yedek olarak kullandığı iki alan ismi da sırayla erişime kapatıldı.
Twitter, ülke idaresinin talebi üzerine aşikâr başlı profillerin erişimini kısıtladığını açıkladı.
Elon Musk, Türkiye’de hükümetin Twitter’a tam olarak ne gönderdiğini paylaşacağını açıkladı. (Gelince paylaşılacak)
Daha evvel epeyce uzun vadeli bir sansürle karşı karşıya kalan Wikipedia kurucu ortağı Jimmy Wales, Elon’u eleştirdi:
“Biz Türkiye’de prensiplerimize bağlı kaldık ve çaba ederek kazandık. Bu söz özgürlüğünün bir slogan değil prensip olduğunu göstermişti.” diyen Wales, “Eğer Elon, ‘Biz şayet para kazanmamıza pürüz oluyorsa tabir özgürlüğünü umursamıyoruz’ demek istiyorsa yalnızca bunu söylemeli”
