Tarihi bir seçim sürecindeyken akıllara gelen kıymetli bir soru da elektronik seçimlerin neden uygulanmadığı. Tüm imkanlara sahipken neden hâlâ kağıt, mürekkep, mühür ve çuvalları kullandığımızı açıklıyoruz.
Elektronik seçim dediğimizde aklınıza birinci ne geliyor? Bir telefondan ya da özel bir aygıttan tercihimizi belirtip yolumuza devam etmek mi? Seçimlerin sadece oy kullanma sürecinden ibaret olduğunu düşündüğümüzde işte bu türlü yanılgılara kurban gidebiliriz.
Seçimler, hangi yolla yapılırsa yapılsın, seçmen iradesini net halde yansıtmaları ismine yüksek güvenlik tedbirleri ile yapılıyor. Şayet kullanacağınız oy elektronik olarak iletiyorsa seçimlerle ilgili her şey -başta güvenlik tedbirleri olmak üzere- elektronik olmak zorunda. Fizikî bir seçim ortamında güvenlik ihlallerini anlamak son derece mümkünken elektronik ortamdaki ihlalleri gözlemek, çok az sayıda insanın sahip olduğu bir maharet yahut yetenek.
Aslında iki çeşit elektronik seçim yapma yolu var. Bunlardan birincisi elektronik ancak internetsiz seçim:
E-Seçim (E-Voting): Bunlardan birincisi seçimi düzenleyen kurum tarafından belirlenen noktalara oy kabini yerine kiosk ismi verilen, bankamatik gibisi aygıtlar yerleştirmek. Yalnızca o aygıtla bir sefer temas kuruyorsunuz ve süreç bitiyor. Sandık yok, internet yok. Bu aygıtlara girilen oylar, düzenleyici kuruma ilişkin özel bir VPN ağı üzerinden toplanıp sayılabiliyor.
VPN dediysek, bu ağın yalnızca kuruma özel olduğunu ve genel manada bugün kullandığımız “internet” irtibatıyla erişilebilir ağ olmadığını belirtmemiz gerekiyor. Yani bu sistemde bir nevi yasal “deep web” tekniği kullanılıyor. Yani son derece inançlı. Standart seçimler üzere A noktasından B noktasına gitmeniz gerekiyor. Fakat kağıt yok, pusula yok, zarf yok, çuval yok…
Diğer bir prosedür ise internet üzerinden, oturduğunuz yerden oy vermeyi mümkün kılıyor:
İ-Seçim (I-Voting): Aklınıza muhtemelen gelen birinci elektronik seçim formülü bu. Akıllı telefondaki bir uygulamadan ya da tarayıcı üzerinden -sadece bir sefere mahsus- girdiğiniz internet sayfası ile tercihinizi yapabiliyorsunuz. Nerede olduğunuz, yaşadığınız fark etmez. Vatandaş olduğunuzu giriş ekranında kanıtlayın, kâfi.
Aslında her iki elektronik seçim usulü için gereken tüm teknolojik alt yapıya sahibiz:
Zaten kiosk teknolojileri çok yeni değil, yıllardır geldikleri nokta bize banka şubelerine girmeden tüm süreçleri bankamatikten çözme imkanı tanıyor. Milyonlarda TL parası olan biri, tek bir kartla, hatta artık QR kodla bankamatiğe gidip kartsız olarak, tüm parasıyla borsadan pay satın alabiliyor. Hatta ikinci sisteme çok benzeri biçimde, tüm bu süreci tek bir taşınabilir uygulamadan yapabiliyor.
Banka uygulamaları, parmak izi yahut yüz tanıma üzere teknolojiler sayesinde hesaba erişmeye çalışan kişinin kim olduğunu anlayabiliyor. Kısaca ticari hizmet almamızı sağlayan tüm bu teknolojilere, tüm maddi varlığımızı emanet edebilirken oyumuzu emanet edemiyoruz.
Oy vermek yalnızca şahsî değil toplumsal bir sorumluluk, sonuçları da şahıslardan evvel toplumları etkiliyor:
Aslında kullandığımız bankamatiklerle ve banka uygulamaları ile elektronik seçimler ortasındaki en temel ideolojik fark bu. Bir kişi, sizin kartınıza, telefonunuza ulaşsa hesabınızdaki tüm parayı çekebilir, lakin bu durum lakin sizi tesirler. Bu yüzden kartınızı da telefonunuzu da şifrelerle korur, bir yerde unutmak istemezsiniz. Sorumluluğunuz, mümkün bir krizin sonuçları üzere şahsidir.
Ancak seçimler o denli mi? Oyumuzu, bize en yakın insanın bile giremediği bir kabinin içinde kullanırız. Hiç kimse, mührü kime bastığımızı bilemez. Tercih bu kadar şahsî ve kapalıdır. Lakin oyumuzun dahil olduğu sonuçlar, tüm toplumu tesirler, yani kendi fikrimizle tüm toplumun yazgısını belirleme gücüne sahip oluruz bir an için… İşte bu kararınız, sizin banka hesaplarınızdaki paradan daha kıymetli (Yani, en azından o denli olmalı).
İnternette her yer hackleniyor, her yere sızılıyor diye endişeleniyorsanız, haklısınız. Pekala ya blok zinciri teknolojisi?
Bankalar dahil her şeyin hacklenme ihtimali var. Üstelik siber güvenlik açıkları, o denli yırtık oy zarfındaki üzere muhtemel bir kapalılık kaygısı kadar berrak formda gerçekleşmiyor. Bu sebeple siber dünyadaki zarf yırtıklarını tespit edebilecek seviyede yetişmiş çok az insan var, tüm bunların, tek bir seçim için tıpkı sistemi gözlemesi imkansız. Haydi bunu sağladık diyelim, bu kere hiç kimsenin iddia bile edemeyeceği bir açık, ruhumuz bile duymadan elektronik oyları değiştirebilir.
İşte bu tip telaşlara karşı, bankaların da adapte olduğu, lakin varlığını kripto paralara borçlu olduğumuz blok zinciri teknolojisi var. Temel mantığı sistemdeki her aygıtın, öteki tüm aygıtlardan yapılan hareketleri kayıt altına almasına, onaylamasına dayanıyor. Yani merkezi bir aygıt yok, tüm aygıtların bağlı olduğu ağ merkezin ta kendisi. Kayıtlar asla silinemiyor, değiştirilemiyor.
Dijitalleşen her şeyin zaafı var, blok zincirin de o denli.
Nitekim blok zinciri teknolojisinin de zaafları var. Bu teknolojiyi en faal halde kullanan kripto para borsaları bile siber güvenlik hücumlarıyla başa çıkmak için çok önemli masraflara katlanıyor. Fakat bu masraflar sürekliliği olan, gelir sağlayan sistemler borsa sistemleri için kuruluyor, geliştiriliyor. Seçimler üzere yalnızca birkaç saat içerisinde bitecek bir dijital hareketlilik için büyük bir kripto para borsasının kurduğu blok zincir tabanlı güvenlik sisteminin masrafı; kağıtlar, mühürler, pusulalar, zarflar, çuvallar ve görevlilere yapılacak ödemelerin çok daha üzerinde.
Blok zinciri ile ilgili bir öteki mevzu; potansiyel tehlikeleri anında görüp tahlile kavuşturabilecek teknik kişi sayısının, siber güvenliğin öbür alanlarına kıyasla çok daha az olması. Haydi dünyanın en inançlı blok zicir seçim portalını kurduk diyelim. Seçimler başlayan kadar fark edilemeyen bir açığın giderilmesi için bu az sayıdaki kişinin çok süratli hareket etmesine muhtaçlık var.
Ek olarak blok zinciri teknolojisinin yüksek hesaplama gücüne sahip kuantum bilgisayarlara karşı dirençli olup olmadığı da büyük bir soru işareti.
Tüm bunlara karşın dünya üzerinde hiç mi elektronik seçim yapılmadı? Yapıldı ama… İşte… Pek olmadı gibi…
Seçmenlerin bir kiosk başına giderek kapalı sistemde elektronik oy kullandığı çok sayıda seçim var. Birleşik Arap Emirlikleri, Hindistan derken liste hayli uzayabilir, kimi ülkelerde eyaletler bazında da düzenlenen bu seçimlerin listesi ile sizi yormayalım.
Ancak internet temasının kullanıldığı en yakın tarihli seçim; 2021 yılında, Birleşik Krallık ülkesi Galler’in, hudutları sonları Avustralya’da bulunan güney bölümünde yapıldı. Yapıldı yapılmasına lakin birtakım seçmenler, sisteme erişim sorunu yaşadılar. Yani daha güvenlik şaibeleri olmadan yaşanan teknik problemler sebebiyle, seçimlerin sonucu etkilenmiş sayıldı.
Seçim bölgelerinden birisi olan Kempsey’de elektronik olarak verilen oylar geçersiz sayıldı, seçim fizikî olarak tekrar etti. Teknik meseleler nedeniyle şaibeli elektronik seçimde kazanan aday bu defa kaybetti. Bu kritik yanılgı nedeniyle Galler’de 2023’te yapılması planlanan elektronik seçim planları da askıya alındı.
Sonuç olarak, seçimleri neden hala elektronik olarak yapmıyoruz sorusunun karşılığı: İnsan olmamızdan geçiyor. Bu yüzden kolaya kaçıyor, bir zaafiyet olursa çoğunluğun kısa müddette anlayıp çözebileceği fizikî, klasik sistemle oy kullanıyoruz.
