Tarihte Osmanlı Devleti ile savaşan pek çok devlet oldu. Lakin biri var ki karşılarındaki düşmanlar Afrika’nın balta girmemiş ormanlarında yamyamlıkları ile ünlü bir kabileydi.
Doğu Afrika’da Hint Okyanusu kıyısındaki bir koy içinde yer alan Mombasa’ya gidip savaşta kaybederek yamyamlara yem olan Osmanlı askerlerinin başına gelenler kaygı sinemalarını aratmayacak çeşitten.
Tarihte birçok savaş duymuşuzdur; kimisi hoş galibiyetler getirmişti kimisi de epeyce makus akıbetli mağlubiyetlerdi. Lakin Osmanlı Devleti’nin “Kenya Seferi” olarak da bilinen Mombasa Muharebesi, daha evvel ismini pek duyurmamıştır. Siz de okuyunca söylediklerimize hak vereceksiniz.
Osmanlı Devleti; askeri, siyasi ve toplumsal manada gelişerek topraklarını bir oldukça genişletmişti.
Başlarda kâfi donanmaya sahip olmayan Osmanlı Devleti, vakit ilerledikçe güçlenerek güzel bir donanma gücüne de sahip olacaktı. Âlâ bir donanma demek, Akdeniz’e hakim olmak ve ticaret yollarını ele geçirmek demekti. 15. yüzyıl sonlarında İstanbul’u fethederek Anadolu ve Arap vilayetlerine de hakimiyet kurmaya başlayan devlet, Portekizlilere meydan okumaya da başlamıştı.
Yükselme yılları içindeki duraklama zamanı başladı: 1481’de Fatih Sultan Mehmet’in mevti sonrasında tahta çıkan II. Bayezid, 31 yıl padişahlık yaptı. Bu periyotlar Osmanlı Devleti’nin savaştan, seferden, büyüme ve gelişmeden uzak kaldığı yıllar olarak biliniyor. Devlet duraklasa da Avrupalılar durmayacaktı.
Baharat ve İpek Yolu üzere değerli ticaret yolları Asya’dan başlayarak Anadolu üzerinden Avrupa’ya gidiyor, bu rota üzerindeki devletler de tüccarlardan aldıkları ile zenginleşiyordu.
Doğu’nun zenginliği Avrupa için her vakit bulunmaz bir nimetti. Bu yüzden ticaret yollarına alternatif olarak yeni yollar bulmak, Doğu’nun ağız sulandıran zenginliğinden faydalanmak hedefiyle Avrupa’da coğrafik keşifler başladı.
Her şeyin fitilini ateşleyecek gemi ise 1497’de Portekiz’den yelken açtı.
Kaptan, Vasco de Gama’ydı. Afrika’nın Batı kıyılarından aşağı inerek Ümitburnu’na vardı; akabinde Hint Okyanusu’na ulaştı.
Avrupalılar, aradıkları yeni yolu bularak hedeflerine ulaşmışlardı. Bu bölgeler ansızın çok kıymetli bir hale geldi. Bilhassa Portekizliler; bu bölgelerde limanlar kurarak, devletleşememiş topluluklara saldırmaya ve onları sömürmeye başlamıştı. Portekizliler harikulade bir zenginliğe eriştiler erişmesine ancka gaddarlıkları da her yere yayılmıştı. Bu durum, coğrafik manada dağılmış insanları ortak bir düşmana karşı birleştirdi.
Yavuz Sultan Selim ve Yasal Sultan Süleyman sayesinde Hint Okyanusu’na kapı aralandı.
Sultan Selim’in Doğu Seferleri sonucunda Mısır’da var olan Memlük egemenliğine son verildi ve Kızıl Deniz civarında hakimiyet sağlandı. Yasal ise Safeviler’in üzerine yürüyerek topraklarını Basra Körfezi’ne kadar genişletti. Kızıl Deniz ve Basra Körfezi, Osmanlı’nın Hint Okyanusu’na açılan kapıları olacaktı.
Bundan sonra Hint Okyanusu’nda çarpışmalar giderek devam etti.
III. Murat periyodunda Somali ve Kenya’daki Portekiz zulmünden bıkan Müslümanlar, devayı Osmanlı Devleti’nden yardım istemekte buldu. Buradaki deniz seferlerinin başında ise Yemen Beylerbeyi Hasan Paşa vardı. Hasan Paşa, bu misyon için Türk denizci Emir Ali Bey’i seçti. 1585’te Buyruk Ali Beyefendi komutasında bir deniz kuvveti bölgeye ulaşmıştı.
Takvim yaprağı 1586’yı gösterdiğinde tek bir gemiyle Doğu Afrika’ya giden Buyruk Ali Beyefendi, bir Portekiz gemisine el koymuştu.
Doğu kıyılarında Mogadişu’dan Mombasa’ya kadar olan bölgelerde Portekiz idaresini tarumar ederek bir Portekiz gemisine el koydu, Somali ve Kenya’yı da Osmanlı’ya bağlayarak Yemen’e geri döndü. Bu muvaffakiyetinin gerisinde elbette mahallî halkın dayanağı vardı.
Mombasa, Portekizliler için çok değerli bir limandı.
Portekizliler, Osmanlı bölgeden çekildikten sonra kendileri için değerli olan bu bölgeyi rahat bırakmadılar. Hücumlara devam ederek büyük katliamlar yaptılar, bunu duyan Yemen Beylerbeyi Hasan Paşa 1589’da bölgeye yeni bir sefer düzenlemeye karar verdi. Birinci seferden tam dört sene sonra Doğu Afrika kıyılarına tekrar yelken açıldı. Ama Osmanlı askerlerinin atladığı bir nokta vardı ki bu durum onların canıyla sonuçlanacaktı.
Portekizliler, bu sefer epey hazırlıklılardı. Zira ellerinde Osmanlı’ya karşı kullanacakları, Afrika’nın balta girmemiş ormanlarında yaşayan ve yamyam olarak bilinen “Zimba Kabilesi” vardı.
Ellerinde binlerce mızrakla bekleyen yamyam kabile, Portekizlilerden aldıkları buyruklarla Mombasa kentini kuşatmışlardı. Kenti savunan Osmanlı denizcilerinin sayısı çok azdı, Emir Ali Bey, yamyamların karadan saldırması halinde top atışı takviyesi için tüm gemilerini kıyıya yaklaştırmıştı. Lakin kabile, akına geçmedi. Zira bunun da bir nedeni vardı.
Mombasa açıklarında 5 Mart 1589’da 18 kesimlik Portekiz donanması belirmişti, Osmanlı askerleri bu baskını hiç beklemiyordu. Portekizlilerin kumandanı Souze Countinho, kabilenin Buyruk Ali’ye saldırmasını emretmişti.
Osmanlı donanması hem yamyamlarla hem de denizden Portekizlilerle savaşıyordu.
Donanma, bir müddet sonra yenik düşerek Mombasa’yı ellerinden çıkarmak durumunda kaldılar. Tarihçi Yılmaz Öztuna “Doğu Afrika’da Türkler” isimli yazısında savaşın sonucu için şu cümleleri kullanır:
“Mombasa Türklerden alındı, Buyruk Ali Beyefendi esir edildi ve Lizbon’a götürüldü. Türk leventleri, güneybatı’ya, Tanganyika’ya kaçtılar. Lakin Güneydoğu Afrika’yı harabeye çeviren Bantu ırkından Zimbaların eline düştüler. Yamyam olan Zimbalar, yakaladıkları Türk leventlerini kızartıp yediler.”
Kaynaklara nazaran Mombasa’ya giden hiçbir Osmanlı askerinden haber alınamadı, kimi kabileye yem oldu kimisi de Portekiz gemilerinde köle olarak ömür uzunluğu kürek çekti. Tarihe Mombasa Muharebesi olarak geçen bu savaş, Osmanlı Devleti’nin Doğu Afrika kıyısındaki faaliyetlerini bitirdi. Tarihte bir örneğine rastlanmayan bu vahşice olay ne yazık ki Türk leventleri için umulmaz bir sondu.
