Dünyanın neredeyse her noktasında oluşabilen ve garip biçimleri nedeniyle bazen eğlenceli görülen bazense felaket habercisi olduğu düşünülen mammatus bulutları, aslında kolay bir tabiat olayının görsel bir yansıması olarak karşımıza çıkarlar. Gelin mammatus bulutları nedir, neyin habercisidir, nasıl oluşur üzere merak edilen soruları tüm ayrıntılarıyla inceleyelim.
Şöyle bir başımızı kaldırıp gökyüzüne baktığımızda birçok vakit sayısız bulut görürüz. Bunlar bazen göğü büsbütün kaplarken bazen de farklı biçimler oluşturabilirler. Hatta bu hallerin neye benzediğine nazaran oyunlar bile oynabilirsiniz. Lakin mammatus bulutları gördüğünüz vakit eminiz aklınıza tek bir form gelecektir zira mammatus bulutlarının ismi bile inek göğsünden gelmektedir.
Mammatus bulutları, gökyüzünde aşağı yanlışsız sarkıyor üzere görünen bulut kümeleridir. Sık sık olmasa bile dünyanın pek çok farklı noktasında karşımıza çıkabilirler. Elbette tüm sıra dışı tabiat olayları üzere onlar da felaketlerle ilişkilendirilmişlerdir fakat bilimsel bilgileri incelediğimiz vakit aslında kolay bir tabiat olayı olduklarını görürüz. Mammatus bulutları nedir, neyin habercisidir, nasıl oluşur gelin bu soruları biraz aydınlatmaya çalışalım.
Önce bir tarif yapalım; Mammatus bulutları nedir?
Mammatocumulus olarak da isimlendirilen mammatus bulutları, ismini Latince göğüs ve göğüs manasına gelen mamma sözünden almıştır. İnek göğsüne benzediği için bu ismi almış olan mammatus bulutları, bir bulut kümesinin tabanında yer alan hücresel bir kese modelidir.
WMO Memleketler arası Bulut Atlası, mammatus bulutlarını özel bir bulut tipi ya da bulut cinsi olarak değil bulutun özelliği olarak tanımlar. Farklı bulut tiplerinde görülse bile genel olarak mammatus bulutları kümülonimbus olarak isimlendirilen bir cins yağmur bulutunda görülmektedir.
Mammatus bulutları birinci olarak 1894 yılında en eski meteorologlardan olan İngiliz William Clement Ley tarafından keşfedilmiştir. Bu bulutların bariz biçimde görülen yumrulu alt kısımları, sıcak havanın tesiriyle yükselen bulutlarda cep oluşturmak emeliyle alçalan soğuk havanın tesiri ile oluşmaktadır.
Peki bu sıra dışı hale sahip mammatus bulutları nasıl oluşur?
Bulutların büyük bir kısmı yükselen hava nedeniyle oluşurken mammatus bulutları tam zıddı, alçalan ya da batan havanın bir sonucu olarak ortaya çıkarlar. Kümülonimbus bulutlarında oluşmalarının da nedeni budur zira bu cins bulutların içi hayli kaotik durumdadır ve bu sebeple içerisindeki hava modülleri farklı oranda ısınır. Sonuç ise mammatus bulutlarıdır.
Daha bilimsel bir tarif yapmak gerekirse mammatus bulutları, buzun sıvı formu atlayarak direkt olarak su buharına dönüşmesi ile oluşur. Bulut kümesi içerisinde bulunan buz kristalleri kaotik bir ısınma ile sıvılaşmadan direkt olarak buharlaşmaya başlar ve etrafındaki havayı soğutur. Daha soğuk ve daha ağır hava da alçalarak bulutun tabanında keseler oluşturur.
Mammatus bulutları hakkında farklı bilimsel teoriler de var:
Mammatus bulutlarının, bulut kümesi içinde oluşan ısı değişimi nedeniyle oluştuğunu söylemiştik lakin kimi bilim insanlarının oluşum süreci hakkında farklı teorileri var. Örneğin bir teoriye nazaran ısı değişimi bulut içinde yaşanmıyor, son derece rastlantısal bir biçimde kuru ve sıcak bulut ile ıslak ve soğuk bulut karşı karşıya geliyor ve kısa periyodik mammatus bulutları oluşuyor.
Farklı bir teoriye nazaran hidrometeor serpintisi bulutta soğumaya neden oluyor ve bu sırada oluşan buharlaşma ya da süblimleşme de alçalarak bulut altında yumrular oluşturuyor. Şayet bulut çok soğuksa ve sadece tabanı bir halde ısınarak erimeye başlamışsa da kısa vadeli mammatus bulutları ile karşılaşmak mümkün.
Çok yaygın olmayan bir teoriye nazaran mammatus bulutlarını oluşturan şey yerçekmi dalgaları olabilir. Fakat bu teori yaygınlığı, vakti ve boyut ölçeğini açıklamıyor. Sıvı ve sürat dengesizliğini tanımlayan Kelvin – Helmholtz (K – H) kararsızlığı da mammatus bulutlarını oluşturduğu düşünülen farklı bir teoridir fakat bu çeşit bulutlarda oluşan yumrular istikrarlı bir biçimde meydana geldiği için çok manalı değildir.
Siz de görebilirsiniz; Mammatus bulutları nerede olur?
Mammatus bulutlarının oluşumu için hayli karmaşık bir ısı değişimi olması gerektiğini gördük. Peki bu karmaşık ısı değişimi nerede olur? Tabii ki okyanusların ve denizlerin kıyı bölgelerinde. Bu nedenle ülkemiz dahil dünyanın neredeyse her yerindeki kıyı bölgelerinde mammatus bulutları ile karşılaşmak mümkün.
Fakat bu sıra dışı formlu bulutlar hakkında değişik bir ayrıntı var. Bulut kümesi içinde yaşanan bu karmaşık ısı değişimi o kadar süratli tesirlere sahip ki mammatus bulutları oluştuktan kısa bir müddet, 10 – 15 dakika, sonra ortadan kayboluyor ve bulut kümesi eski formunu alıyor. Tam da bu nedenle bilimin gelişmediği periyotta mammatus bulutları ile felaketler ortasında bir bağlantı olduğu düşünülüyordu.
Hurafenin bini bin para; Mammatus bulutları neyin habercisi?
Mammatus bulutları insanlık olarak pek de alışık olduğumuz bir bulut hali değil. Bugün bilim sayesinde bu bulutların ne olduğunu biliyoruz ancak geçmiş devirde, bilimin pek de gelişmediği çağlarda mammatus bulutlarının sarsıntı üzere felaketlerin habercisi olduğuna inanılıyordu.
Hint alım Brihat Samhita, 500’lü yıllarda mammatus bulutları ile zelzele ortasında bir münasebet kurduğundan bahseder. Hatta modern devirde kimi bilim insanları bu mevzu üzerinde çalışmalar yapmış ve bir alaka olduğunu argüman etmişlerdir. Birkaç denk gelişi saymazsak mammatus bulutları ile ne zelzele ne de diğer bir doğal afet ortasında alaka olduğuna dair kanıtlanmış bir bilimsel bilgi yoktur.
Yahu bulutlar göğüs oldu, yok mu bunun bir manası diyorsanız elbette var. Mammatus bulutlarını oluşturan ısı değişimi yalnızca o bulut kümesinde değil genel olarak havada yaşanan bir ısı değişimini işaret edebilir. Bu nedenle bu cins bir bulut oluşumu sonrası fırtına, şiddetli yağış ya da gibisi bir hava durumu görülebilir. Ama bunları birer felaket olarak adlandıramayız.
Hava durumu ile felaketler ortasında bir ilişki var mı?
Eski periyotta pek çok kişi hava durumu ile yaşanan felaketler ortasında bir çeşit ilişki kurmaya çalışmıştır. Günümüzde de bunun üzerine çalışmalar yapan bilim insanları vardır. Evet bazen hava durumu bir zelzelenin ya da gibisi felaketin öncesinde farklı bir oluşum gösterebilir. Fakat bilimsel doğruluğu ispatlanması için tartışmasız kanıtlar ortaya çıkması gerekir. Bu nedenle şu an için hava durumu ile doğal afetler ortasında kesin bir ilgiden kelam etmek gerçek olmaz.
İnek göğsüne benzediği için gökyüzünün göğüsleri olarak da bilinen mammatus bulutları nedir, nasıl oluşur, neyin habercisi gibi merak edilen soruları yanıtladık. Tahminen geçmişte bir manası vardı lakin günümüzde gelişen teknoloji sayesinde dakika dakika hava durumunu bile tespit edebilirken bu çeşit bilimsel altyapısı olmayan felaket inançları pek gerçek değil.
