Ülkemizde Nevşehir’in Kapadokya bölgesinde karşılaştığımız ve tıpkı vakitte dünyanın pek çok farklı noktasında da bulunan peri bacaları, en eşsiz kaya oluşumlarından bir tanesi olarak kabul edilir. Peri bacaları nasıl oluşur sorusunun cevabı ise sinemaya çekilse oturup üç seri heyecanla izleyeceğiniz tipten bir öyküye sahip.
Bugün Türkiye’de tabiat turizmi denilince akla gelen birinci yerlerden bir tanesi, Nevşehir’de bulunan Kapadokya bölgesidir. Gerçi artık yabancı turistlerin cüzdanlarına daha uygun bir tatil olarak görülse bile yeniden de bölgede bulunan peri bacalarının eşsiz hoşluğunu bilmeyen yoktur. Peri bacaları sadece ülkemizde değil, dünyanın farklı noktalarında da karşılaşabileceğimiz eşsiz bir kaya oluşumu.
Peri bacalarının biçiminden de anlaşılacağı üzere bu halde var olmuyorlar lakin insan eli de değmiyor. Tabiat, en büyük sanatçı olarak tüm gücünü kullanıyor ve vakit içerisinde yumuşak kayaçları alıp götürerek karşımıza lakin perilerin yaptığına inanılan bir hal bırakıyor. Gelin her görüşümüzde bir sefer daha hayran kaldığımız peri bacaları nasıl oluşur yakından bakalım ve bu eşsiz oluşum hakkındaki farklı ayrıntıları görelim.
Uzaydan gelmiş üzere görünen peri bacaları tam olarak nedir?
En kolay haliyle tanımlamak gerekirse peri bacaları bir cins kaya oluşumudur. İngilizce hoodoos olarak bilinen peri bacalarının gövdesi yumuşak mineraller ve kayaçlardan oluşurken tepesindeki mantar başı üzere görünen kaya daha serttir ve aşınması zordur. Uzun gövdeli bir mantara benzese de oluşum sürecine nazaran biçimleri değişiklik gösterebilir.
Peri bacalarının renkleri, gövdeyi oluşturan mineral ve kayaçların tipine nazaran değişiklik gösterir. Çapları en az 1 metredir, bazen bu çap 15 metreye kadar genişleyebilir. Boyları bazen birkaç metre, bazense onlarca metre uzunluğunda olabilir. Kapüşonlular ve zirveler halinde iki temel tipe ayrılmıştır. Yani kimileri mantar üzere değil, sütun üzere daha pürüzsüz bir yapıya sahip olabilir.
Peki peri bacaları nerede bulunur?
Elbette hepimizin bildiği üzere ülkemizin Nevşehir vilayet hudutları içerisinde yer alan Kapadokya bölgesi peri bacaları açısından son derece zengindir. Birebir biçimde Erzurum vilayetinde de Narman Peri Bacaları olarak isimlendirilen bir alan vardır. Türkiye’nin pek çok farklı bölgesinde peri bacaları ile karşılaşmak mümkün lakin ağır oldukları alanlar Kapadokya ve Narman’dır diyebiliriz.
Peri bacaları genel olarak çöl kadar kuru ve sıcak bölgelerde bulunurlar. Amerika Birleşik Devletleri’nin Utah eyaletindeki Bryce Kanyonu Ulusal Parkı, dünyada peri bacalarının en bol bulunduğu bölgedir. Ülkenin öbür bölgelerinde de pek çok peri bacası vardır. Ermenistan, Tayvan, Japonya ve hatta Kanada’nın birtakım bölgelerinde de tam olarak bildiğimiz manada olmasa da peri bacaları vardır.
Peri bacaları neden bu ismi almıştır hiç düşündünüz mü?
Derler ki peri bacalarında insanlardan uzak duran periler yaşarmıştır. Bir vakit olmuş ki devler insanlara çok zulmetmiş. Periler insanlara acımış ve onlara yardım etmiş. İnsan prensi bunun üzerinde peri prensesiyle evlenmek istemiş lakin periler müsaade vermeyince beşerler onları kovmuş. Periler de güvercin biçimine bürünüp oradan uzaklaşmışlar.
Güzel bir öykü. Beşerler bu biçimleri olsa olsa perilerin yapacağını düşündüğü için bu isimle anmıştır. İngilizce’deki hoodoos, fairy, goblins üzere isimleri de benzer biçimde bir korkutuculuk atfetmektedir. Fransızlar ise değişiktir bu biçimlere demoiselles coiffées yani saç kesitli bayanlar derler. Yani biz korkup peri demişiz, Fransızlar gülüp saçını küt kestiren bayanlara benzetmiş.
Bu çeşit doğal yapıların korkutucu olarak kabul edilmesi ve her kültürde buna uygun isimler verilmesi olağandır. Zira bugün bile nasıl oluştuğunu bilmemize karşın kolay kolay aklımız almazken bundan yüzlerce hatta binlerce evvel yaşamış insanları düşünün. Koca koca kayalar incecik gövdelerin üzerinde duruyor, natürel yapsa yapsa cin yapar diye düşünmeleri olağan.
Tam olarak peri bacaları ne vakit oluştu?
Her bölgede bulunan peri bacasının kendine mahsus bir tarihi süreci olduğu için hepsini kesin olarak bilemeyiz lakin gelin bizim Kapadokya’da bulunanlara bakalım. Her şey üçüncü jeolojik devirde yani günümüzden 60 milyon yıl evvel Torosların yükselmesi ve Anadolu fay çizgisinin sıkışması sonrası yanardağların etkin hale gelmesiyle başladı.
Bugün fosil delillerinden bildiğimiz üzere o vakitler bir iç deniz olan Kapadokya bölgesi, günümüzden yaklaşık on milyon yıl evvel Erciyes Dağı, Güllüdağ ve Hasandağı tarafından püskürtülen lavların amacı oldu. Tüm bu lavlar iki milyon yıl evvel orada ne var ne yok kuruttu ve ortaya yer yer 150 metreye çıkan bir tüf katmanı çıktı. İşte asıl peri bacaları oluşumu tam da artık başlıyor.
Doğanın usta elleriyle peri bacaları nasıl oluşur?
Oluşan tabakayı sırf tüf olarak düşünmeyin, burada kum üzere daha pek çok yumuşak kayaç ve mineral var. Üzerinde ise sert kum taşı, kireç taşı, bazalt, ignimbirit ve gibisi sert bir kaya var. Pekala ne oluyor? Kar yağıyor, yağmur yağıyor, sel alıyor, rüzgar esiyor ve daha aklınıza gelen pek çok tabiat olayı oluyor.
Her bir olayda yumuşak kayaç ve mineraller ufak ufak sürüklenerek erozyon oluşuyor. Bir anda oluşmadığı için boşluklara sahip olan yumuşak katman adım adım üzerindeki sert kayanın baskısına maruz kalıyor. Baskıya maruz kalan kısmın yapısal bütünlüğü korunurken etrafındaki kısımlar erozyona uğramaya devam ediyor.
Tüm bu sürecin milyonlarca yıl boyunca bu türlü devam ettiğini düşünün. En sonunda karşımıza bugün hayranlıkla baktığımız peri bacası hali çıkıyor. Gövdenin yapısal bütünlüğü zirvedeki kayanın baskısına bağlı olduğu için birçok vakit bir peri bacasının doruğu düştüğü vakit kısa mühlet içerisinde tüm gövde dağılır.
Peri bacaları üzerinde insanların tesiri var mı?
Açıkçası oluşum süreci her ne kadar akıl almayacak kadar karmaşık görünse bile rastgele bir noktada insan eli ile oluşturulduğuna dair bir ispat yok. Elbette Kapadokya’da bulunan ve peri bacalarının içine oyulmuş olan mağaraların büyük bir kısmı bir devir orada yaşamış beşerler tarafından yapılmış ya da var olan yapılar genişletilmiştir. Fakat doğal oluşum sürecinde bir insan katkısı kelam konusu değildir.
İlginç bir nokta ise insanların bugün peri bacalarına nasıl bir tesir yaptıkları. Dünyada pek çok uzman, büyük bir kısmı müdafaa alanlarında olsa bile tekrar de ziyaretçilerle ister istemez etkileşime giren peri bacalarının durumunu inceliyor. Tahminen bir tabiat olayı kadar büyük bir tesir değil lakin insanların etrafında yarattığı kolay hava akımları bile peri bacalarının doğal yapısını etkiliyor. Doğal birkaç yılda değil fakat bu etkiyi vakit içerisinde peri bacasının yıkılması halinde görmemiz mümkün.
Çok uzak bir gezegendeki hayali yapılara benzemesine karşın doğanın gerçek bir mükemmeli olan peri bacaları nasıl oluşur sorusunu yanıtlayarak bu eşsiz kaya oluşumu hakkında bilmeniz gereken ayrıntılardan bahsettik. Ellerimizle sanat üretmeye çalışırken aslında en büyük sanatkarın tabiatın ta kendisi olduğunu görmek ne kadar da büyüleyici.
