Hz. İsa’nın aktardığı bir öyküye dayanan “İyi Samiriyeli” örneği, gereksinimi olanlara yardım etmek için aksiyonda bulunan bir kişiyi anlatmak için kullanılır. Bu örnekten yola çıkılarak insanların yardım etme güdüsüyle ilgili 1973 yılında çok farklı sonuçlar doğuran bir deney yapıldı.
1973 yılında Princeton İlahiyat Semineri’nde yapılan çalışmada emel, “kendini değil etrafındakileri düşünen” özgecil davranışların gerisindeki sebepleri araştırmak gayesiyle bir deney yürütmekti.
Deneyin ayrıntılarını aktarmadan evvel Hz. İsa’nın anlattığı “İyi Samiriyeli”nin ne manaya geldiğini daha yeterli anlamak için örneğe özetle bir bakalım.
“İyi Samiriyeli” örneğinde ne anlatılır?
“Bir Yahudi, Yeruşalim’den Eriha’ya seyahate çıkmıştı. Ama yolda soyuldu, dövüldü ve vefata terk edildi. Yolcuyla aynı milletten olan evvel Yahudi bir kâhin ve daha sonra da Yahudi bir din adamı bu yaralı yolcunun yanından yardım etmeden geçip gitti.”
“Son olarak başka milletten olan bir adam geldi. O bir Samiriyeliydi. Adam, yolcuya acıdı ve yardım etti. Yaralı adamı bir hana götürdü ve gece boyunca onunla ilgilendi. Sonraki gün ona bakması için hancıya para verdi ve daha fazla harcama yaparsa döndüğünde ödeyeceğini söyledi.”
Hz. İsa bu örnekle, uygun bir komşu olmak için başkalarının geçmişine ya da milliyetine bakmadan merhamet ederek yardımlaşmak gerektiğini anlatıyordu.
“İyi Samiriyeli”den yola çıkarak yürütülen deneyde test edilmek istenen 3 hipotez vardı:
-
Aceleci davranan insanların yardım etme olasılıkları daha düşüktür.
-
Din ve daha yüksek unsurları gözeten beşerler yardım etme aksiyonunda daha fazla eğilimli değillerdir.
- Öznel çıkarları için dindar olan beşerler, gerçekten dindar insanlara kıyasla daha az yardımseverdir.
Denekler, ilahiyat fakültesi öğrencileri ortasından seçildi.
Princeton Üniversitesinden John Darley ve Daniel Batson’ın öncülüğünde yürütülen deneyde, iştirakçiler birtakım dini mevzularda vaaz dinlediler. Bu vaazların ortasından elbette “İyi Samiriyeli” örneği de vardı. Vaaz sonunda denekler dinleri hakkında kişilik anketi doldurdular ve düzmece deneysel prosedür başladı.
Sahte deneyler başlangıçta bir binada gerçekleştirildi ve bir mühlet sonra deneklere bir binadan başkasına geçmeleri söylendi. Geçtikleri binada yapmaları gereken vazifeler vardı. Bu misyonlardan biri ruhban okulu işleri hakkında bir konuşma hazırlamak, oburu ise “İyi Samiriyeli”‘nin hikayesi hakkında bir konuşma hazırlamaktı.
Yardıma muhtaç birine yardım edenlerin sayısı hayret vericiydi.
İki bina ortasında yaralanmış ve yardıma gereksinimi olan bir insan kılığında aktör bulunuyordu. Test edilen birinci değişken deneklerden talep edilen aciliyet düzeyiydi. Kimilerinden acele etmemeleri istenirken kimilerinden süratli olmaları istendi.
“Fazla aciliyet” durumunda olan öğrencilerin yalnızca %10’u sıkıntı durumdaki adama yardım etmek için durmuştu. “Orta dereceli aciliyet” durumlarında öğrencilerin %45’i, acelesi olmayan öğrencilerin ise %63’ü mağdura yardım etmişti.
“Zaman baskısı” her şeyden üstün geldi.
Katılımcıya verilen misyon, yardım etme davranışı üzerinde rastgele bir tesir göstermedi. Bununla birlikte, deneklere söylenen aciliyet ölçüsünün yardım etme davranışı üzerinde büyük bir tesiri oldu. Ayrıyeten, iştirakçinin dini inançları ile yardım etme davranışı ortasında bir bağ bulunamadı.
“İyi Samiriyeli” üzerine konuşacak kişi bile durup yardım etmedi.
Araştırmacılar bu durumu: “Acelesi olmayan bir kişi, durup zorda kalmış birine yardım ederken ivedisi olan bir kişinin durmaması mümkündür. İronik olan ise ivedisi olan kişinin Yeterli Samiriyeli örneği hakkında konuşmak için çabuk ediyor olsa bile durmama ihtimalidir. “İyi Samiriyeli”yi düşünmek, yardıma muhtaç bireye yardım etme davranışını artırmadı. Bilakis ivedisi olması ona yardım etme ihtimalini azalttı.” olarak açıkladı.
