2010 ile günümüz aralığını kapsayan bu içerikte bilmeniz gereken en büyük gerçek, “çürük yapıların ve kontrol zayıflığının ölümlere sebep olduğu” demek yanlış olmaz.
Bu içerikte, kendimizi bir tarafa çekerek maksat göstermek üzere bir maksadımızın bulunmadığını baştan belirtelim. Hatta tam tersine, hepimizin ulaşabileceği kaynakları bir ortaya toplayarak ülkemizi derinden etkileyen ve Kahramanmaraş’ta gerçekleşen zelzeleye objektif bir perspektif kazandırmayı amaçlıyoruz.
Bunun için de 2010’dan bu yana hem Kahramanmaraş’ta hem de bölgedeki öbür vilayetlerde meydana gelen sarsıntıları, bu zelzelelere gelen reaksiyonları ve sonradan gelecek zelzelelere yönelik hazırlıkları kronolojik olarak derledik.
2010 yılından başlayalım. Birçok medya kanalından uzmanlar seslerini iletiyordu.
Hatay’ın depremselliğine yönelik bir yazıda beklenen risk tarihinin üzerinden vakit geçtiği vurgulanmış ve bu bağlamda hem halk hem de yetkililer uyarılmış.
Farklı bir makalede ise Hatay Havalimanı temel alınmış. Kelam konusu yapının riskli bir yer üzerine inşa edildiği çok sefer vurgulanmış lakin yetkililer tedbir almamış. Bunun üstüne yapılan tahliller de olası bir depremin çökmeye ve yıkılmaya sebep olabileceğini açıkça belirtmiş.
Makalenin içinde, etrafta gerçekleşen farklı sarsıntılar de yer alıyor.
Bunun dışında farklı tekliflere de yer veriliyor.
Bu ve gibisi yapıların imalinin öncesinde yasa ve yönetmeliklerden çıkılmaması, afet anında kâfi işçinin bulunması, risk haritasının oluşturulması ve faaliyetlerin öncesinde uzmanlara danışılması öneriliyor.
Tekrar belirtelim, bu makale 2010’da yayımlandı.
Kaynak
Bu yıl içinde, evvelki yıllardan beri daima güncellenen TBDY’de (Türkiye Bina Sarsıntı Yönetmeliği), yapı gereçleri tarafında bir husus dikkat çekiyor.
“Boşluklu beton briketler, dolgu duvarları için üretilmiş başka tuğlalar, kerpiç, moloz taş, ponza taşı ve gibisi biçim verilmiş bloklar, hiçbir zaman taşıyıcı duvar materyali olarak kullanılmayacaktır”.
Kaynak (2018’deki güncellenmiş hâli. dokümanın 2007 üzere versiyonlarında da birebir kural yer alıyor.)
Aynı yılın yani 2010’un temmuz ayında ise TBMM’den, genel olarak ülkenin depremsel durumunu pahalandıran bir rapor geldi.
“Deprem Riskinin Araştırılarak Sarsıntı İdaresinde Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Gayesiyle Kurulan Meclis Araştırması Komitesi Raporu” isimli bu yazıda şu sözler yer alıyor:
“…Konunun uzmanlarının ortak görüşleri ortasında; bilhassa lokal idarelerin yapması gereken çalışmaları yapmadıkları ve gerekli maddi kaynakları zelzeleden korunma ve tedbir çalışmaları için ayırmadığı, zelzelelerle ilgili ulusal ve lokal strateji belirlenmediği, kent planlamalarının siyasi çıkarlar istikametinde formlandığı, sarsıntı şuuruyla hareket edilmeden, sürekliliği olan ve uygulanabilen siyasetler üretilmediği bahisleri yer almaktadır.”
Komisyonun üç tıp etabında ikinci olan ‘yerinde inceleme’ kısmında dikkat çeken bir kısım var:
“Komisyonun ikinci çeşit çalışmasını “Yerinde İncelemeler” teşkil etmiştir. Kurulumuz sırasıyla İstanbul, Kocaeli, Yalova, Bolu, Düzce, Sakarya, Eskişehir ve Bursa’da yerinde incelemeler gerçekleştirmiştir.”
“Bu incelemelerde, valilikler ve belediyeler başta olmak üzere ismi geçen vilayetlerdeki meslek odaları, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşlarının da katıldığı toplantılar düzenlenmiştir. Kurul Lideri İdris GÜLLÜCE de, Elazığ’da meydana gelen zelzelenin akabinde bölgede yerinde incelemelerde bulunmuştur.”
“Bunlardan öbür tekrar Kurul Lideri, 12-13 Mart 2010 tarihlerinde İstanbul’da gerçekleştirilen Sarsıntı Müracaat Heyeti 2010 Yılı İkinci Toplantısına ve 14 Haziran 2010 tarihli Sarsıntı İstişare Konseyi Üçüncü toplantısına iştirak etmiştir. Kurulun bu kapsamdaki çalışmalarının genel bir özeti aşağıda “B-Yerinde İncelemeler” başlığı altında incelenmiştir.”
“Ankara’da Başbakanlık Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığı Kriz İdare Merkezi, Kızılay depoları, MTA Genel Müdürlüğü ile başta Elazığ olmak üzere Çanakkale, Edirne, Tekirdağ, Denizli, İzmir, Muğla, Kahramanmaraş, Erzurum, Erzincan, Bitlis ve Bingöl’de planlanan yerinde inceleme çalışmaları ise TBMM Genel Kurulu’nda Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın çeşitli hususlarının değiştirilmesine yönelik yapılan ağır çalışmalar dikkate alınarak iptal edilmiştir.”
Kaynak
2011’de ise Van’da sarsıntı meydana geldi.
7.2 büyüklüğünde olduğu belirtilen bu sarsıntının akabinde 9 Kasım 2010’da bir zelzele daha gerçekleşti. Bu iki zelzelenin sonucunda 644 kişi hayatını kaybederken 1966 kişinin yaralı olduğu belirtildi.
2012’de hayli ümit verici olduğunu söyleyebileceğimiz UDSEP 2023 duyuruldu:
Ulusal Sarsıntı Stratejisi ve Hareket Planı 2023 halinde açılıma sahip bu planda 2010 yılında sarsıntı stratejisi geliştirme çalışmasının başlatıldığı belirtiliyor. Çalışmada 71 akademisyenin, uzmanın ve sivil toplum temsilcisinin bulunduğu belirtilmiş, buna ek olarak da yüzlerce çalışmanın gözden geçirildiği belirtilmiş.
Peki ne vardı bu UDSEP-2023 planında?
AFAD’ın 2012 yılında yayımladığı mecmuada, planın uygulama devrinde yapılacakları görebiliyoruz. Ayrıntılarına girersek çıkamayacağımız bu hususlara bakınca, geçtiğimiz günlerde sıkça gündeme gelen bağlantı badiresi ve Gaziantep Kalesi’nin ziyan görmüş olması direkt aklımıza geliyor.
Kaynak
2013’te TMMOB Jeofizik Odası Adana Şube Lideri Melih Baki, Hatay’da fırtına öncesi sessizliğe dikkat çekmişti:
Melih Baki’nin “Bu ülkenin coğrafyasının değiştirme bahtımız yok. Sarsıntıları durdurma bahtımız da yok. Sarsıntı olacaktır. O vakit ne yapmamız lazım, aklın ve bilimin yolunda bilhassa zelzele coğrafyasına sahip olan ülkelerin aldığı tedbirleri bizim de hayata geçirmemiz lazım” kelamları dikkat çekmişti.
Sonrasında ise şöyle devam etti: “Kendi bölgemize baktığımız vakit Akdeniz’in içinde oluşan zelzeleler, Osmaniye, Adana, Mersin’de oluşan sarsıntılara bakıldığında demek ki bizim bölgemizde her an zelzele oluşma riski mevcuttur”
Daha sonra şu halde sitem etmesi de gözden kaçmıyor:
“Biz ders almıyoruz. Bu uygulamalar çok mu güç? Bu kanunlar, bu yasalar neden çıkmıyor? Çıkan maddelere, yönetmeliklere ilgili belediyeler neden uymuyor? Neden denetlenmiyor? Bütün sorun burada. Etraf ve Şehircilik Bakanı, bir imarı planı yayınladı ve bütün belediyelerin buna uyma zaruriliği getirdi fakat bir fark var. Yasal mecburilik getirmedi…”
Bunun akabinde 2013’teki öteki bir haberde Prof. Dr. Ahmet Ercan’ın ve Prof. Dr. Süleyman Pampal’ın bulgularına yer verilmişti:
Orada ise Ahmet Ercan’ın şu tabiri yer alıyordu:
“ABD’deki kasırgalar, çığ düşmeleri, sarsıntılarla boşalan güçteki artış ve Simi’deki sarsıntı fırtınası bunun bir göstergesi. Türkiye’de de gerginliğin taşma noktasına geldiği yerlerde 2013’te sarsıntılar oluşabilir.”
“Bingöl, Adapazarı-Akyazı, Balıkesir, Yenice-Gönen, Midilli-Foça-Karaburun üçgeni, Hatay-Osmaniye arası, Amasya-Merzifon ortası, Hakkâri, Mudanya-Erdek Yarımadası, İmralı üzere bölümler sarsıntıya hassas ve 2013 doğal sarsıntılarından etkilenebilir”
Süleyman Pampal’ın açıklaması ise halk ortasında paniğe sebep olmuştu. Kelamlarının bir kısmı şu halde:
“Antakya, altı faylar, üzerinde de alüvyonların bulunduğu bir yerin üzerinde duruyor. Yani Antakya’da bulunan faylar dünyanın en tehlikeli fayları, tabanı de dünyanın en tehlikeli tabanlarından biridir”
Kaynak
2014 yılında ise Adıyaman’ın depremselliği üzerine hazırlanan bir rapor bulunuyor.
Raporda geçen “1900-2013 yılları ortasında meydana gelmiş ve magnitüdü 5 ve üzerinde olan sarsıntılar modellenerek, ardışık zelzele oluş vakitleri belirlenmiştir. Bu modellere nazaran, 4500 gün (~ 12,5 yıl) içerisinde magnitüdü 5’ten büyük bir sarsıntının olma mümkünlüğü %90‘dan fazladır.” açıklaması da gelmekte olan bir zelzeleye karşı ikaz niteliği taşıyor. Çabucak akabinde şu tabirler geliyor:
“Bu projenin raporunu yazım basamağında, Adıyaman’ın kuzeyinde 30/12/2013 tarihinde magnitüdü 4.2 olan bir zelzele meydana gelmiştir. Proje alanı içerisinde yer alan bu sarsıntının oluş vakti ile bölgede meydana gelmiş olan magnitüdü 4‘ten büyük bir evvelki zelzele (08/01/2013) ortasındaki vakit 385 gün olup, bu projede belirtilen meydana gelme mümkünlüğü %80‘den fazla olarak verilmiştir”
Kaynak
2015 yılında Prof. Dr. Semir Över’den Hatay için bir ihtar geldi.
Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Sarsıntı Araştırma Dairesi tarafından hazırlanan Türkiye Zelzele Bölgeleri Haritasına nazaran kıymetlendirme yapan Över, bu bağlamda Hatay’ı değerlendirmişti.
“Son yüzyılda Hatay’da meydana gelmiş en büyük zelzele ise 22 Ocak 1997’de 5.7 büyüklüğünde meydana geldi. Hatay’ı etkileyen son iki tarihî zelzelenin büyüklüğü 7.2 ve 7.3’tür. Hasebiyle Hatay’ın jeolojik pozisyonuna baktığımızda, Hatay’da 7 ve üzeri büyüklüğünde sarsıntı beklemekteyiz.”
“Bu durumda son yüzyılda Hatay’da meydana gelen en büyük zelzele olan 5.7 büyüklüğündeki zelzelenin açığa çıkardığı güç ile beklediğimiz 7 ve daha büyük sarsıntının açığa çıkaracağı enerjiyi kıyasladığımızda beklediğimiz zelzele 5.7 büyüklüğündeki sarsıntının yaklaşık 90 katı olacaktır”
Kaynak
2016 yılında bir ikaz da Diyarbakır için geldi.
Bu sefer zelzelenin büyüklüğünden çok zelzeleye karşı hazırlıksızlık ön plandaydı. Çünkü devrin Dicle Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi-İnşaat Mühendisliği Bölümü’nden Yrd. Doç. Dr. İdris Bedirhanoğlu, muhtemel bir sarsıntıda Diyarbakır’daki 25 bin binanın çökme riskiyle karşı karşıya olduğunu söyledi.
Kaynak
2017’de tez kamulaştırma kararıyla Diyarbakır’ın Sur ilçesinde yıkım başladı.
Kentsel dönüşüm kapsamında 850’den fazla yapının yıkılması kararı, o periyotta halk ve yetkililer ortasında gerginliklere sebep olmuştu.
Bunun akabinde 2017’nın mayıs ayında 1 haftada 13 zelzele olması dikkat çekmişti.
Çorum, Erzurum, Antalya, Kahramanmaraş, Aydın ve Tokat’ı etkileyen bu zelzelelerin büyüklüğü Richter ölçeğinde 2.2 ile 4.9 ortasında değişiyordu. Can ve mal kaybına sebep olmamış olsalar da halk ortasında kayda paha bir panik ortaya çıktı.
Kaynak
2018 yılında ise Kahramanmaraş’ta bir zelzele gerçekleşti.
Richter ölçeğine nazaran 4.8 büyüklüğünde olan bu zelzele, Andırın ilçesinde meydana geldi. Bu bile kimi konutlarda çatlaklar meydana getirebilmişti. Bunun dışında panik olan halk da kendisini dışarı atmıştı.
Kaynak
2019 yılında Elazığ Sivrice’de bir sarsıntı meydana geldi.
4 Nisan 2019’da gerçekleşen 5.2 şiddetindeki bu zelzelenin tesirleri de bir çalışmada değerlendirildi. Kelam konusu değerlendirmede hasarların sebebi olarak, öteki tüm zelzelelerde olduğu üzere düzensizlik gösteriliyordu.
“Bu çalışmada, kelam konusu bölgenin kırsalında yer alan yığma yapılarda, yetersiz hatıl uygulamaları, farklı özellikli materyallerin kullanımı, düşük kaliteli örgü gereci, yetersiz köşe kilitlenmeleri, döşemenin betonarme olmaması üzere nedenlerden ötürü, meydana gelen farklı hasar tipleri tespit edilmiştir. Hasarların büyük oranda Türkiye Bina Sarsıntı Yönetmeliği-2018’de (TBDY2018) belirtilen düzensizliklerden kaynaklandığı görülmüştür”.
Yapılardaki hasarın en önemli sebepleri ise şu biçimde gösterildi:
- Düşey yahut duvar üstü hatılların eksik ya da yetersiz olması,
- Büyük kapı ve pencere boşluklarının bulunması,
- Duvar-köşe birleşimlerinde uygun olmayan irtibatlar,
- Şartnamelerde belirtilen kuralların ihlali,
- Mühendislik bilgisi/hizmetlerinin eksikliği,
- Kalitesiz personellik,
- Düşük dayanımlı materyal kullanımı,
- Boşluk oranı fazla tuğla kullanımı,
- Temel yahut yere bağlı oturmalar,
- Ağır çatılar,
- Düğüm noktalarının yanlış teşkil edilmesi,
- Saha şartlarına bağlı sismik performans,
- Her iki tarafta taşıyıcı duvar yerleşiminin uygun olmaması,
- Döşemenin betonarme olmaması ve rijit diyafram oluşmaması.
Ayrıca yasaklanmış olan kerpiç kullanımı da bölgedeki zararın en önemli sorumlularından olmuş. Saha çalışmalarında varılan sonuç ise şu halde:
“Yapılan saha çalışmalarında, farklı taban oturmalarına bağlı olarak yığma yapılarda oturma çatlakları gözlemlenmiştir. Bölgenin kimi yerleşim alanlarının yamaca oturması, iki yapının birleşim yerlerinde ya da yapı içi duvar birleşim bölgelerinde hasarlara sebep olmuştur…”
Kaynak (Haber), Kaynak (Çalışma)
Kahramanmaraş’ın afetselliğine odaklanan bir çalışmanın sonucunda ise şu kelamlar yer alıyor:
“Çalışmada elde edilen haritaya nazaran Kahramanmaraş ilinin güney kesitlerinde Dulkadiroğlu, Türkoğlu ve Pazarcık ilçelerinde uygun alanlar ağır olarak görülmektedir. Bu bölgeler, gerekli arazi çalışmaları da yapılarak, hazine yahut özel mülkiyete ilişkin olup olmadığı, arazi kullanımı, imar ve iskân durumu üzere bilgiler de göz önünde bulunarak değerlendirilmelidir.”
“Bu üzere çalışmalar, mümkün doğal afet sürecinde, afet öncesi planlama ve hazırlıklı olma, afet anında ve sonrasında durum tespit etme, acil müdahale ve güzelleştirme üzere çalışmaların aktif olarak yürütülmesinde karar vericilere kolaylık sağlayacaktır.”
“Afet idaresi çok karmaşık bir yapıya sahip olduğundan, bu sürecin en düzgün halde yönetilmesinde bilgi teknolojilerinin kullanımı ehemmiyet taşımaktadır. Bilhassa, afet öncesi planlama ve tahlil, afet anında bilgi akışı ve karar verme, afet sonrası olaya müdahale ve güzelleştirmede karar takviye sistemi olarak CBS’nin kullanılması pek çok fayda sağlamaktadır.”
Kaynak
Geldik 2020’ye. Burada tekrar Elazığ’da, hatta biraz evvel bahsettiğimiz Sivrice’de bir zelzele daha gerçekleşti.
Bu sarsıntının sonuçlarına odaklanan bir çalışmada, Elazığ’nın şehir merkezindeki binaların yaklaşık %13’ünün hasarlı olduğu tespit edilmiş. Zelzeleden en çok ziyan gören mahallelerde ise yapıların eski olmasına dikkat çekilmiş.
Araştırmanın yapıldığı periyotta Elazığ Valiliği Etraf ve Şehircilik Bakanlığı Vilayet Müdürlüğünden elde edilen sayılara nazaran kent merkezinde toplamda 27.438 bina vardı. Yani bu binaların 3.527 adedi hasarlı kategorisindeydi. Bu kategorinin içinde orta hasarlı binalardan acil yıkılacak formunda değerlendirilenlere kadar hasar oranı değişen binalar vardı.
Daha da kötüsü…
“Bir anda konutlarını kaybeden bu beşerler, çadır yahut konteyner üzere süreksiz barınma alanlarından, koşulların çok daha uygun olduğu olağan konutlara taşınma isteği duymuşlardır. Bu talebi karşılayacak bir stokun bulunmaması, kira ve konut fiyatlarının ani ve fahiş bir fiyata çıkmasına sebep olmuştur.”
Kaynak
Prof. Dr. Naci Görür, bu yıl içinde bir ihtarda bulundu.
“Hangi yer bilimciye sorsak, Çelikhan-Erkenek, Maraş-Türkoğlu yöresini riskli sayar.”
Kaynak
Hatay’da gerçekleşecek mümkün bir sarsıntı için evvelden varsayımlar yapılmıştı.
Çalışmadaki datalara nazaran 7.5 büyüklüğünde bir zelzelenin, Antakya’daki 57.891 binadan 57.475’ine ziyan vereceği varsayım ediliyordu. Ayrıyeten varsayımların ortasında 30.000 kişinin hayatını kaybedeceği de yer alıyordu.
Kaynak
2021’de de farklı ikazlar geldi.
Bunlardan biri de İnşaat Mühendisi Serdal Sıkar’dan gelmişti. Sıkar, Hatay’da yer alan Defne ilçesinin mümkün bir zelzeleye karşı hazırlıklı olmadığını, bu türlü bir sarsıntıda ilçenin büyük zarar göreceğini söylemişti.
Aynı yılın ağustos ayında AFAD, Hatay’ın ilçelerine giderek Marmara Depremi’nin yıl dönümünde bilgilendirmeler yaptı.
2022’de ise Hatay’da bir zelzele meydana geldi.
Kırıkhan’da gerçekleşen bu sarsıntı, 4.8 büyüklüğündeydi. Bu sarsıntı sonucunda 5 meskenin hasar aldığı belirtilmiş, sonrasında da bu meskenler mühürlenmişti.
Bunun dışında tıpkı yıl içinde AFAD, Kahramanmaraş’ın afetselliğine dair bir doküman yayımladı.
Belgenin içinde sarsıntıya yönelik açıklamalar şu biçimde:
“Kahramanmaraş vilayetinden geçen aktif fay hatları, sarsıntının vilayet bakımından kıymetini vurgulamaktadır. Yeni imar alanlarındaki taban özelliklerinin zayıf olması, sanayi tesislerinin alüvyal toprak alanları üzerinde kurulmuş olması üzere hususlar çevresel faktörler açısından hayli kıymetlidir.”
“Deprem konusunda kent nüfusunun şuurlu olmaması, deprem tehdidinin ciddiye alınmaması ve önemsenmemesi durumu kentin toplumsal faktörlerinin kıymetlendirilmesi gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır.”
“Finansal eksiklikler, mevzuat ve yönetmelik sıkıntıları, yer seçimi konusunda kurumlar ortası irtibatın olmaması, kontrol ve kontrol düzeneklerinin işleyişindeki eksiklikler mevzuları da ekonomik, politik/yasal açıdan kıymetlendirilmesi gereken değerli bahislerdir.”
“Dolayısıyla, Doğu Anadolu Fayı’nın Türkoğlu-Gölbaşı segmentinde yakın gelecekte zelzele üretme potansiyelinin yüksek olması, amaç-hedef ve hareketlerin belirlenmesi sürecinde GZFT tahlilinin önemini ortaya çıkarmaktadır.”
Kaynak
2023 yılında öncelikle Hatay Belediye Lideri Lütfü Savaş’ın açıklamaları dikkat çekti:
Savaş’ın açıklamaları, “Hatay yıkıcı bir sarsıntının tekrarına hazırlıklı değil” biçimindeydi.
Maalesef bunun üstünden çok geçmeden, 6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş sarsıntısı meydana geldi.
Toplamda 10 ili etkilemiş olan bu zelzelede yeni datalara göre 35 bini 418 kişi hayatını yitirdi. 100 bini aşkın bireyse yaralandı. Bu zelzelede yıkılan binaları yapmış olan müteahhitler yurt dışına kaçmaya çalışırken yakalandı ve bir kere daha öldürenin zelzele değil; çürük, bakımsız ve kontrolsüz bina olduğunu gördük.
İş bununla da bitmedi!
Gazeteci Murat Yetkin’in Ehil Report’ta yer alan savına nazaran BBP önderi Mustafa Destici, imar affı için ekim ayında bir kanun teklifi vermişti. 6 şubatta Kabine toplantısında karara bağlanması beklenen bu kanun, argümana nazaran sarsıntı olunca gündemden kaldırıldı.
Yani argümana nazaran sarsıntı olmasaydı bir imar affı daha gelecekti.
Kaynak
Editör notu:
Başta da belirttiğim üzere, bu içerikte rastgele bir tarafı gaye gösterme hedefimiz hiç olmadı. Sunduğumuz kaynakların hiç biri de bâtın evraklar değiller. Ek olarak biz 2010 yılından başlamış olsak da ülkemizin zelzele geçmişinin bundan çok daha öncesine uzandığını biliyoruz.
Yani hazırladığım bu içeriğin maksadı, birilerini suçlamaktan çok ülkemizin depremselliği konusunda sizlere objektif bir bakış açısı kazandırmaktan öbür bir şey değil. Son acı sarsıntıyla birlikte gördük ki tedbirler ve teklifler gereğince dikkate alınmamış. Bu durumda yapılması gereken ise aşikâr; mevzunun uzmanları dinlenmeli ve gerekli tedbirler alınarak, daha fazla kayıp verilmesinin önüne geçilmeli.
Toplu olarak zelzele ülkesinde yaşadığımızın şuurundayız. Buna nazaran hareket etmediğimiz, her felaketi 1 ay sonrasında unuttuğumuz sürece bunun bir döngü olmaktan çıkamayacağını iddia etmek sıkıntı değil.
