Genelde AVM ve otopark üzere büyük yapılarda gördüğümüz dilatasyon derzleri, büyük zelzelelerde hayat kurtarıcı oluyor. Pekala “deprem derzi” olarak da bilinen bu teknoloji nasıl çalışıyor?
Türkiye’de ne vakit bir sarsıntı yaşansa yüzlerce uzman oturup aylarca konuşuyor. Pekala ne değişiyor? Ne yazık ki hiçbir şey. Bir mühlet sonra yaşananları unutuyor, bir sonraki sarsıntıda yine gündeme getiriyoruz. Sonra buna “kader“, “yüzyılın afeti”, “çok şiddetli deprem” üzere tanımlamalar yapıyor, yeniden hiçbir şeyi değiştirmiyoruz.
Oysa ki epey basit yöntemler, diktiğimiz onlarca katlı binaları çok daha inançlı hale getirebilir. Artık sizlere, bilhassa de geniş oturumlu binalarda çok büyük yarar sağlayan, sarsıntının tesirlerini minimalize eden bir inşaat teknolojisinden bahsedeceğiz. “Dilatasyon derzi” olarak isimlendirilen bu kolay teknik, bundan sonra inşa edilecek binalarda sayısız insanın hayatını kurtarabilir.
Dilatasyon derzi (deprem derzi) nedir?
AVM yahut otopark üzere geniş yerleşimlere kesinlikle girmişsinizdir. Şayet tabana dikkatli bir biçimde bakacak olursanız, vakit zaman metal çerçeveler içerisinde siyah renkli lastikler görürsünüz. İşte dilatasyon derzi dediğimiz şey tam olarak budur. Şayet yürürken ayağınız takılırsa kızmayın. Çünkü dilatasyon derzi, bulunduğunuz binanın deprem güvenliği için kritik bir kıymet arz etmektedir.
Şunu da belirtelim: “dilatasyon” sözü Fransızca “dilatation” sözünden Türkçeye girmiştir. Bu sözün manası, “genleşme“dir. Şayet “genleşme derzi” biçiminde bir söz ile karşılaşırsanız, bunun dilatasyon derzi olduğunu kabul edebilirsiniz. Ayrıyeten bu yapılara deprem derzi de denmektedir.
Dilatasyon derzi ne işe fayda?
Yüksek binalar, sarsıntı yahut fırtına üzere olaylarda sallanmaya meyillidir. İşte dilatasyon derzi tam olarak bu noktada devreye giriyor. Mühendislik hesapları yapılarak bir binanın makul yerlerine yerleştirilen dilatasyon derzleri, sarsıntı yahut rüzgar kaynaklı sallantıların absorbe edilmesini sağlar.
Dilatasyon derzini daha kolay bir halde anlatalım: Diyelim ki bir binayı yıkacak kadar güçlü bir çekiciniz var. Bu cazibeli geniş oturumlu ve yüksek bir binanın daima olarak sol tarafından binaya vurduğunuzu düşünelim. Şayet binanın tam ortasına yerleştirilmiş dilatasyon derzi varsa, binanın sol tarafı sallanırken sağ tarafında daha düşük sallantı olacaktır. Dilatasyon derzinin olmadığı durumda ise binanın her yerinde aynı sallantı oluşacaktır.
Bir binanın iki modül olarak inşa edildiğini düşünün. Zelzele derzi, bu iki parçayı birbirine bağlar.
Devasa binalar aslında betonların birbirlerine bağlanmasından ibarettir. İşte dilatasyon derzi, dev bir beton modülü inşa etmek yerine ortasında ufak bir boşluk bulunan iki beton modülünün inşa edilip, bunların birleştirmesini sağlar. Üstteki fotoğraftan örneklendirelim: Beton 1 ve Beton 2 aslında iki farklı modül. Dilatasyon derzi bu parçaları bir ortada tutarken, zelzele üzere olaylar sırasında Beton 1 ile Beton 2’nin bağımsız olarak esnemesini sağlar. Böylece zelzelenin şiddeti çok daha hafif hissedilir.
Deprem derzi, Resmi Gazete’deki “Türkiye Bina Zelzele Yönetmeliği”nde yer almaktadır.
Deprem derzi uygulaması isteğe bağlı bir şey değildir. 1 Ocak 2019 prestijiyle yürürlüğe giren Türkiye Bina Sarsıntı Yönetmeliği’nin 4. ve 14. kısımlarında sarsıntı derzlerinin nasıl uygulanması ve hesaplanması gerektiği açıkça anlatılmaktadır.
İnşaat mühendislerinin hesaplarına nazaran sarsıntı derzi boşluğu, her 6 metre yükseklik için en az 3 santimetredir. Bundan sonraki her 3 metre yükseklik için en az 1 santimetre daha boşluk eklenmelidir. Şayet üstteki GIF’te gördüğünüz binalar ortasında zelzele derzi uygulaması yapılmış olsaydı, her iki binanın bağımsız ve sakin sakin sallandıklarına şahitlik ederdik…
Deprem derzinin çalışma mantığını anlatan kolay fakat tesirli bir görüntü:
