Oh mis üzere kömür koktu
Paradox stratejileri için “güzelleştirilmiş Excel dokümanları” derler malum. Birçok oyunlarını bu baştan çıkaran bir sürü dokunuş vardır aslında. Hearts of Iron’ın ve Europa Universalis’in haritayı kendi renginize boyama tatmini, Crusader Kings’in çılgın rol yapma öğeleri, Surviving Mars’ın gerçekçi bilimkurgu başı, Stellaris’in farklı oynanışlar sunan uzaylı ırkları… Fakat bu Excel dokümanı tabiri Vicky’e sahiden çok yakışıyor!
Evet farklı ülkelerin farklı dinamikleri olaya renk katıyor, evet yeniden askeri ataklarla topraklarınızı genişletebiliyorsunuz falan filan lakin bunlar bu oyunun oturup “hangi malı nasıl ne kadara üretirim de o malı nerede kullanıp ne kadar vergilendiririm de sonra o malı kullanan insanları mutlu edip de nasıl istediğim kanunları çıkarıp ülkemi modernleştiririm şeklinde” düşünmenizi gerektiren yapısının önüne geçmiyor. Bu oyun elinizi çenenize dayayıp saatlerce sayılara, yüzdelere, tablolara bakıp ekonomik, toplumsal ve politik kararlar verdiğiniz, güzelleştirilmiş bir Excel dokümanı ve bu kulağa geldiğinden çok daha keyifli bir şey!
Cesur da bir şey bana kalırsa. Paradox stratejileri zati nispeten niş sayılırlar, bu yapısı Vicky 3’ü daha da niş yapıyor. CK’den şundan bundan daha az beşere hitap ediyor Vicky 3 ve Paradox’un az sayıdaki Vicky severin yıllardır süregelen “Vicky 3 wen?” yakarmalarına geç de olsa cevap vermesi ve vaktini ve gücünü Vicky 3’e yatırması takdir edilesi. Umarım o kadar niş olarak kalmaz da yıllarca desteklenecek kadar para kazandırır firmaya zira on numara bir oyun olması için biraz daha yol alması gerek. Düzgün bir çıkış yaptı ancak harika olmanın uzağında. Fakat oralara sonra geliriz, biraz nasıl bir oyuna bakıyoruz onun hakkında üç beş lakırdı edeyim.
Merhaba Dünya
Oyuna başlarken karşınıza birkaç seçenek çıkıyor: Oyunu Öğren, Ekonomik Baskınlık, Hegemonya, Eşitlikçi Toplum ve Özgür Oyun.
Mekân burası.
Ha evet bu ortada, oyunun Türkçe dayanağı de var. Bilhassa bu türlü karmaşık oyunların Türkçe dayanağına sahip olması ekstra hoş bir şey. Harika olmasa da başarılı da bir Türkçeye sahip, yüz üzerinden 85-90’ı hak ediyor.
Neyse, oyuna başlıyorduk en son. Üstte saydığım seçeneklerin hangisini seçtiğinizin oyuna direkt bir tesiri yok. Atıyorum Ekonomik Baskınlık seçerseniz oyun size “şu binayı dik, şu teknolojiyi araştır” falan üzere vazifeler veriyor ve bu misyonları yaptığınızda rastgele bir şey kazanmıyorsunuz, yalnızca işte biraz yönlendirilmiş oluyorsunuz. Hasebiyle oyunu biraz öğrendikten sonra Özgür Oyun’dan yürümek daha mantıklı.
Oyunu Öğren seçeneğinden başlamak en doğrusu olağan. Arayüzü, mekanikleri vs. hoş öğretiyor. CK3’te bu yeni oyunculara oyunu öğretme işini mükemmel kıvırmışlardı, buradaki ondan birazcık daha yetersiz ancak tekrar de bayağı yararlı. CK3’te İrlanda’yla oyunu öğrendikten sonra nispeten muvaffakiyetle devam etmiştim, burada Belçika’yı bir batırdım ki sormayın 😀 Paradox’un Youtube kanalındaki yayınları biraz izlemek taşları daha bir yerine oturttu, ikinci oyunumda İsveç’i dünyanın harika gücü yapmayı başardım. Siz olağan yeniden de oyuna Osmanlı’yla falan başlamayın, aman diyeyim. Seçtiğiniz ülkeye nazaran oyunun zorluğu inanılmaz değişiyor.
Eskiden buralar daima dutluktu
Oyuna başlıyorsunuz, yıl 1836 ve yüz yıl boyunca koca dünya buyruğunuza amade! Fabrikalar kurun, eserler üretip dünyaya satıp varlıklı olun, topraklarınızı genişletin, gidip alakasız kıtalara koloniler kurun! Şayet Büyük Britanya falansanız olağan… Aksi takdirde işe biraz odun kesmekle yahut buğday ekmekle yahut hangi temel kaynağınız eksikse onu üretmekle başlayabilirsiniz mesela.
Kankam Norveç’i isyancılardan korumak boynumun borcu elbette.
Öncelikle bir Pazar ekranını açalım. Burada neyi ne kadar üretip tükettiğimizi açık ve anlaşılır bir biçimde görebiliyoruz. Kahve, içki, tütün vesaire çok kıymetliyse önemli değil. Bu tip lüks tüketim eserlerini daha fazla üretip daha fazla para kazanmak hoş fikir lakin daha kıymetlisi temel gereksinimler. Bunlarda sorun varsa halkınız kaş çatmaya başlar. Tahılın talebi arzdan fazlaysa birkaç buğday yahut çavdar tarlası yapmak mantıklı olabilir örneğin. Yahut yaptığınız her türlü sanayi teşebbüsü alet gerektirecektir, biraz alet atölyesi yapmaktan da ziyan gelmez.
Yalnız çok dikkatli olmalısınız. Bu, “ha demir külfeti var, demir madenimi geliştireyim o zaman” halinde düz mantıkla yaklaşmamanız gereken bir oyun. Tahminen de evet, madenin kapasitesi bütün talebi karşılamaya yetmiyordur, o durumda elbette elinizdeyse madeni geliştirmek gerekir. Ancak tahminen de sorun öbür bir yerdedir. Tahminen de demir madeninin çalışmak için gereksinimi olan aletlerden gereğince üretmiyorsunuzdur, aletler değerliye alındığı ve üretilen demirler ucuza satıldığı için işletme ziyan etmeye başlamıştır. Bu durumda madeni geliştirmek hiçbir işe yaramaz, alet atölyelerine öncelik vermelisiniz. Lakin tahminen de tahlil alet atölyesini geliştirmek de değildir, alet atölyesinin kullandığı odunlar çok değerlidir, tomrukçuluk kamplarına el atmanız gerekir. Tahminen de sorun hiçbiri değildir, tahminen de madenin çıkardığı demirleri kullanan rastgele bir bölümünüz olmadığı için demirler elde kalmış, maden ziyan etmiş ve çalışanlarını kovmuştur. Bu durumda demir tüketen bir yatırım yapmak ekonominizin dönmesini, halkınızın iş sahibi olmasını sağlar. Bütün bunlar da değildir tahminen, yalnızca demir madeninin üretim prosedürünü değiştirmek meselenizi çözebilir. Kazma-kürek yerine gerekli teknolojiniz ve kaynağınız varsa atmosferik motor pompası yahut yoğuşmalı motor pompası yahut dizel pompa kullanabilirsiniz. Yahut elle delmek yerine nitrogliserin yahut dinamit kullanabilirsiniz. Yahut tahminen de ekonominizin verimli dönmemesinin sebebi topraklarınızda olmayan bir kaynaktır, onu ithal edebilir yahut gerekli kanunları çıkarmışsanız gidip o kaynağın olduğu bir yere koloni kurabilirsiniz.
Demek istediğim, oyunun iktisadı direkt “sorun şu, tahlil şu” üzere net bir biçimde ilerlemiyor ve iktisatta aksayan dişlinin ne olduğunu gerçek tespit etmek, değişen üretim tekniklerine ve taleplere mantıklı cevaplar vermek gerekiyor. Olağan böylesine süratli değişen bir tarihi devirde kusursuz işleyen ve işlemeye devam eden bir iktisat kurmak imkansıza yakın, her vakit yeni talepler ve arzlar olacaktır. Bu döngünün dışına çıkıp üniversiteler, sanat akademileri, devlet binaları, askeri üsler üzere iktisada direkt tesiri az olan ancak dolaylı olarak büyük yarar sağlayan binaları da ortalara bir biçimde sıkıştırmanız gerekiyor.
Petrol var diye gidip Kanada’nın ortasını alan fakat ticaret yollarını denetim etmek aklına gelmediği için o petrolle bir şey yapamayan İsveç’in dramı…
Oyundaki en büyük tuzak da bu bu ortada. Bazen tam ayarlayamayıp inşaat kesimini gerektiğinden fazla büyütüyorsunuz ve daima bir binaya gereksiniminiz oluyor, biliyorsunuz ki o binayı kurduğunuzda iktisada büyük katkı sağlayacak fakat cepteki para kısıtlı. Kredi alıp sonra ömrünüzü faiz ödeyerek geçirmek istemiyorsanız o çok gerekli binayı kurmayı durdurmanız, gerekirse inşaat dalını küçültmeniz gerekiyor. Ülkeniz iflas bayrağını çekerse o çukurdan bir daha kurtulamıyorsunuz (yaşadım bunu ben). Aman kendinizi durdurmayı, hazineniz biraz dolana kadar sabretmeyi bilin.
Böyle anlatınca ne kadar karışık geldi bilmiyorum fakat oyun içerisinde bu dediğim sorun-çözüm odaklı yaklaşımı uygulamaya koymak hiç de sıkıntı değil. Genelde süreç ülkenizin pazarına girip neyin derdinin çekildiğini görüvermek ve bu düşünceyi nasıl çözeceğinizi anlamak için onun üretiminin yapıldığı binaya gidivermekten geçiyor. Kullanıcı dostu, kullanışlı bir yapı var.
Arayüz tasarımı pek eksiksiz diyemeyeceğim aslında. Kimi şeyler olması gerektiğinden daha karmaşık, birtakım şeylerse olması gerektiğinden daha kolay. Örneğin ithalat olsun ihracat olsun, memleketler arası bir ticaret yolu kurduğunuzda Bürokrasi kapasitenizi kullanıyorsunuz. Ve bazen daha fazla Bürokrasi’ye gereksiniminiz olduğu için az kâr getiren ticaret yollarını iptal etmek istiyorsunuz. Kolay gelsin, her esere tek tek girip ticaret yollarını denetim etmeniz gerek, ki elli tane mi ne eser var. Bu tip kolay süreçleri gereksiz hantallaştıran tasarım tercihleri var arayüzde. Lakin bilhassa oyunun bu iktisat kısmında arayüzün çoğunlukla pek âlâ tasarlandığını, çok anlaşılır olduğunu ve pek düzgün işlediğini söyleyebilirim (sözünü ettiğim örnekteki üzere birkaç ayrıntı hariç).
Milletin suyuna gitmece simülasyonu
Biraz da siyasetten konuşalım, siyasetten konuşmanın tarihte kime ne ziyanı olmuş? Dediğim üzere oyunda bütün çarklar birbirine bağlı. Politikayı da iktisattan bağımsız düşünmeyin. Yani millete yiyecek ekmek üretmiyorsanız ve haydi öteki kültürlere kapımızı açalım, bayanlara seçme seçilme hakkı verelim, monarşiden parlamenter cumhuriyete geçelim, ha ortada vergileri arttırdım ehe falan derseniz kucağınızda sempatik bir iş savaşla kalakalırsınız. Fakat iktisat bir kenarda dursun artık.
Ülkenizde çeşitli çıkar kümeleri bulunuyor: Toprak Sahipleri, Aydınlar, Endüstriciler, Din Adamları, Silahlı Kuvvetler, Kırsal Kesim, Küçük Burjuvazi ve Sendikalar. Ve bütün bu çıkar kümelerinin bir etki düzeyi var, ki ne kadar kalabalık olduklarıyla çok da direkt alakalı değil. Örneğin toprak sahipleri nüfusun yüzde 1’ini oluştururken politik etki düzeyi %40 olabilir. Ve bütün bu çıkar kümelerinin az yahut çok desteklediği, az yahut çok karşı çıktığı kanunlar var. Şayet yüzünü moderniteye dönmüş, sanayileşen, okuma yazma oranı artan bir ülke kurmak istiyorsanız toprak sahipleri üzere gelenekselci çıkar kümelerinin güçlü olmasını istemezsiniz örneğin. Lakin bir yandan onları kızdırmak da istemezsiniz zira çok kızarlarsa hop iç savaş. Her şeyi istikrarda tuta tuta istediğiniz tarafa yavaş yavaş gitmeye çalışmanız gerek.
Gurur tablom. Mih mih mih.
Örneğin Osmanlı’yla çağdaşlaşmak istiyorsunuz diyelim fakat toprak sahipleri %46 etkiye sahip ve adamlar tabanına kadar muhafazakâr, münasebetiyle gelenekselci ekonomik sistemden tarımcılığa, planlı iktisada falan geçmeniz çok güç fakat geçmeniz de gerek zira gelenekselciliği bir kenara bırakmadan bir yere kadar gelişebiliyorsunuz. Bu kadar etkiye sahip olmalarına karşın onları hükümetin dışına atıp otoritenizi kullanarak baskılamaya başlayabilir, fakat çok da kızmamaları için güzellerine gidecek 1-2 dandik kanun çıkartabilirsiniz tahminen. Aydınları ve sanayicileri destekleye destekleye bunların daha fazla etkiye sahip olmalarını sağlayabilir, vakit içerisinde tahminen monarşiyi bırakıp başkanlık sistemine yahut daha da çağdaş olan parlamenter cumhuriyete geçebilirsiniz.
Ama bunların birkaç yılda olmasını beklemeyin alışılmış. Birinci Belçika oyunumda param vardı, hayat standardım yüksekti, okuma yazma oranım yüksekti, istediğimi yaparım bir şey olmaz dedim, “her şey düzgün gidiyordu ya, iç savaş nereden çıktı şimdi” diye ekrana bakakaldım. Kelamın özü, çıkar kümelerini, bilhassa de güçlü çıkar kümelerini kızdırmak değerine çağdaşlaşmak pek de mantıklı değil. İstikrar, her şey istikrar.
Bu ortada temel idare ve iktisat biçimlerine dair tesiri yüksek olan kanunlardan örnek verdim ancak bunlarla hudutlu sanmayın çıkarabileceğiniz kanunları. Din ve devlet işlerinin ne kadar iç içe olduğundan çocuk emekçi çalıştırma müsaadesine, toplumsal güvenlikten ordunun profesyonel mi devlete bağlı mı olacağına, polis-okul-hastane sistemlerinden kolonileşmeye açık yahut kapalı olmaya sürüsüyle şey var ve kanunlarınız oyun yapınızı, memnun ettiğiniz çıkar kümelerini eksiksiz değiştiriyor. Örneğin dini okul yapısındayken eğitim sistemini geliştirirseniz din adamlarını güçlendirmiş oluyorsunuz lakin özel okullara yahut devlet okullarına geçiş yaparak din adamlarının güçlenmesini yavaşlatabiliyorsunuz.
Bu ortada çok detaylandırmadığım, çok ayrıntılandırmak istemediğim ve istesem de nereden başlayacağımı bilemediğim bir Nüfus sistemimiz var. Nüfus ayrıntı ekranından atıyorum kaç tane esnafım var, bunların kaç tanesi hangi dinden ve milletten, kaç tanesi tam olarak nerede çalışıyor, kaç tanesi hangi politik görüşü destekliyor üzere ayrıntılara ulaşabilir, bu ayrıntıları kullanarak muhakkak kısımların güçlenmesini ve zayıflamasını sağlamaya çalışabilirsiniz. Çok min-maks yaparak oynamadım şahsen oyunu itiraf etmek gerekirse lakin derinlere dalmak isterseniz bu nüfus sistemini kullanıp önemli yararlar sağlamak elinizde.
İç itinayla, dış olduğu kadar
Şu ana kadar bahsettiğim oyunun içişleriyle ilgili kısmıydı genelde. Öbür ülkelerle ithalat-ihracat haricinde diplomatik ve askeri olarak da etkileşime geçebiliyoruz elbette. Diplomasi çoğunlukla uygun işliyor, askeri hareketlerse eh işte. Lakin oyunda dışişlerinin içişleri kadar rafine olmadığını kabul etmek lazım yeniden de.
Diplomatik olarak aklınıza gelebilecek neredeyse her şeyi yapabiliyorsunuz. Ticaret muahedeleri, savunma paktları, askeri ittifaklar imzalayabilir, nüfuzunuzu kullanarak (nüfus değil) alakalarınızı geliştirebilir yahut onlara ziyan verebilirsiniz. Ambargo uygulayabilir, oburunun gümrük birliğine katılabilir yahut oburunu kendi gümrük birliğinize katabilirsiniz. Elbette ilgi ilan ettiğiniz bölgeleri fethetmek yahut vasallaştırmak da elinizde, sonucunda elde edebileceğiniz berbat nam ile dünyayı kendinize ne kadar düşman etmek istediğinizi de düşünmeniz gerek olağan.
Anadolu’da yaşayan okurlarımız kusuruma bakmasınlar, bundan sonra Mısır’a bağlısınız.
Yine de bazen seçenekler yetersiz geliyor. Örneğin “bak moruk, benim topraklarda kauçuk yok, sende var, bak param var, istediğin kadar para vereyim, sen bir kauçuk plantasyonu kur, ben istediğin fiyattan alacağım” diyebilmeyi çok isterdim. İlla ya fethedeceksin ya da bir yerlere koloni kuracaksın.
Askeri konudaysa oyun biraz zayıf. Elbette bu oyunun askeri değil de iktisat ve siyaset odaklı olduğunun, Hearts of Iron ayarında bir şey beklememek gerektiğinin farkındayım lakin hani… bir garip ya…
Çok mantıklı dokunuşlar var aslında. Bir savaş çıktığında aslında evvel savaş çıkmıyor. Öncelikle her iki taraf da savaşı kazandığı takdirde karşı taraftan neleri talep ettiğini belirliyor, ki nispeten güçlüyseniz ve nispeten makul talepleriniz varsa karşı taraf geri adım atıp direkt istediğinizi size verebiliyor da. Bu sürecin akabinde diplomatik süreç başlıyor ve öbür alakalı ülkelerin ne tarafa meyilli olduğunu görüyorsunuz. Kimileri direkt kendine çeşitli amaçlar belirleyip savaşa dahil olabiliyor, kimilerini “gel yanımda yer al, sana yükümlülük borçlanayım” gibisinden yanınıza çekmeye çalışabiliyorsunuz.
Arada yaklaşıp trenleri, martıları falan izleyince daha bir keyfi çıkıyor oyunun.
Bayağı enteresan olaylara yol açabiliyor bu sistem. Mesela İsveç’le bir eyaletini almak için Hollanda’ya savaş açtınız diyelim ve Prusya sizin tarafınızda, Rusya ve İngiltere öbür tarafta yer aldı diyelim, ufak bir toprak modülü için ver elini birinci dünya savaşı.
Bu diplomatik süreç de sonlandıktan sonra iki taraf da geri adım atmazsa savaş başlıyor. Bundan sonrası işte biraz sorunlu. Asker sayınız ve teçhizat kalitenizin yanı sıra savaştığınız bölgedir, komutanın karakteridir, arazidir, savunmada mı hücumda mı olduğunuzdur, bir dünya etmen var gidişatı belirleyen ve işler yolunda gittiğinde neden yolunda gittiğini, yolunda gitmediğinde neden yolunda gitmediğini anlamak nitekim çok sıkıntı. Seksek tane menü ortasında dolaşıp sebebi bulmak tam bir mevt. Savaş arayüzü çok kullanışsız. Bunun haricinde üniteleri sembolik de olsa animasyonlu bir formda savaş alanında görmemek de biraz tat kaçırıyor, evvelki Paradox oyunlarındaki tatlı görsel öğeleri arıyor insan.
Bir de garip garip şeyler oluyor. Örneğin Afrika’daki bir koloni nedeniyle Avrupa’nın iki büyük gücü ortasında savaş çıktı diyelim. Hem Avrupa’da hem Afrika’da cepheler var. Avrupa’da bir cephede savaş kazanan bir general çabucak yanındaki başka cepheye geçmektense Afrika’ya gitmeyi tercih edebiliyor, illa bu saçmalığı durdurmak için müdahale etmeniz, orduyu oradan geri çağırmanız gerekebiliyor. Yahut Osmanlı’yla oynarken Suriye için Mısır’la savaşa girdim. Üç tane büyük ordum vardı, ikisini Suriye sonuna yolladım, birini de Mısır’ın istikrarını şaşırtayım diye gemilerle Afrika’ya indirmeye karar verdim. Günler günleri, haftalar haftaları, aylar ayları kovaladı yok. Ordum inmedi oraya. Tıklıyorum, yolda diyor. Ne yolmuş! Donanmalar savaşıyor desek o da değil. Sonunda buyruğu iptal edip o orduyu da Suriye’ye gönderdim, kara yolundan birkaç haftada gideceği yere ulaşıverdi mis üzere.
Kısacası bu savaş konularının hem arayüz manasında hem de işleyiş manasında elden geçmesi kaide. Oyunun savaş odaklı olmaması pek de mazeret değil.
Çağa ayak uydurmak
Oyun çok ayrıntılı ve geniş olduğu için bahsedilmeyi bekleyen çok şey var ancak kendimi durdurmam gerek. Bir tek şu arayüz sorununa tekrar değineyim. Bir sevgi-nefret bağım var oyunun arayüzüyle. Birden fazla şey okunaklı, anlaşılır, kullanışlı ancak kimi şeylere de mana veremiyorsunuz. Ne bileyim, üretim görünümüne giriyorum, balıkçılık rıhtımları seçeneğine tıklıyorum, bana balıkçılık rıhtımlarımı sıralıyor. Hoş. Bu ekrandan bu binaları geliştirebiliyorum ancak yahu neden o binaların ayrıntısına bu ekrandan gidemiyorum? Bu görünümde Makedonya’da bir balıkçılık rıhtımım olduğunu görüyorum lakin o rıhtımı görmek için Makedonya’ya gitmem, binalar sekmesine tıklamam, sonra binaya tıklamam gerek. Neden? Bu tip garip garip tasarım yanlışları canını sıkıyor insanın.
Bir derdim de küçük ülkelerle ilgili. Küçük bir ülke alayım, dünya devi olmaya kasayım mantığıyla sıkıntı ancak keyifli olacağını düşündüğüm bir Kore oyunu oynadım mesela, inanılmaz sıkıcıydı. Oyuna Çin’e meczup üzere haraç verir halde başlıyorsunuz. Gelişeyim deseniz paranız oraya gidiyor, gelişemiyorsunuz. Büyük güçleri yanıma çekip Çin’e isyan edeyim deseniz kimse alakasız bir yerdeki alakasız bir yarımadayı sallamıyor. Çin’de iç karışıklık çıksa da istifade etsem diye bekledim bekledim bir şey olmadı. Çok fazla sizin dışınızda gelişen olaylara mahkûm oluyorsunuz küçük ülkelerle oynarken ve üretim kapasiteniz de güya olması gerektiğinden çok daha düşük oluyor. Güya biraz daha fazla hareket alanı sağlanabilir küçük ülkelerle oynayanlara.
Osmanlı’yla çağdaş kanunlar çıkartmak için kırk takla atmak lazım
Ha bir de değerli ve hoş bir ayrıntı: Birçok ülkenin kendine ilişkin farklı vazifeleri oluyor. İsveç’le oynarken İskandinavya’yı birleştirmek, ABD’yle oynarken kölelik karşıları ve taraftarları ortasındaki yükselen tansiyonu yönetmek, Osmanlı’yla oynarken Avrupa’nın Hasta Adamı olmaktan çıkmaya çalışmak üzere. Oyun tabiatı gereği öbür Paradox stratejilerinden daha az tekrar oynanabilirliğe sahip. Sonuçta dünyanın nispeten birörnekleşmeye başladığı, misal hallerde çağdaşlaşmaya çabaladığı bir periyot. Crusader Kings 3’teki üzere keş sarhoş bir kral olayım, kendime din kurayım, canımı sıkanlara azap yapayım üzere çılgınlıklar yok. Hasebiyle Vicky 3’teki bu tip ülkelere özel mekanikler tekrar oynanabilirliğe müspet katkı yapıyor. Keşke daha fazla olsalar.
Pozitif bitireyim. Müzikler nefis. Beşerde gerçekten “kalkıp endüstrileşsem mi ya iki dakka” hissi yaratıyor. Kültürlere özel müzikler üzücü olmazdı aslında lakin olsun, yüz saatten fazla oynamışımdır sanıyorum, hiç kapatıp kendi müziğimi açma gereği duymadım.
Vicky 3 genel olarak beklediğimize değdi diyebilirim. Daha kusursuza yakın çıkış yapan Paradox oyunu gördü bu gözler, Vicky 3’ün o noktaya gelebilmesi için biraz daha desteklenmesi gerek ancak şu anki halinde var olan problemler, göz gerisi edilebilecek, çok da hayati olmayan problemler. Victoria periyodu tarihin en değişik, en hareketli devirlerinden biri ve bu periyodun ekonomik ve politik dünyasında yer edinmeye çalışan bir ülkeyi denetim etmek hakikaten keyifli.
|
Osmanlı İmparatorluğu Seçtiğiniz ülkenin 1836’daki durumuna ve oyundaki özel vazifelerine nazaran oyun deneyiminiz bayağı bir değişiyor ve, taraflı konuşmuyorum, Osmanlı İmparatorluğu’yla oynamak sahiden çok güç ve çok eğlenceli.
Oyuna bol bol verimli toprakla, az bir şey endüstriyle, az bir şey orduyla, uzak vilayetlerinizdeki asabi halklarla, çağdaşlaşmaya karşı güçlü çıkar kümeleriyle ve size diş bileyen Mısır ve Rusya üzere komşularla başlıyorsunuz. Hiç kolay değil lakin yeniden de yönetilebilir bir durummuş üzere geliyor başta. Ama bir ayrıntı daha var, oyuna Avrupa’nın Hasta Adamı diye bir bilhassa başlıyorsunuz. Bu sebeple itibarınız, bürokratik gücünüz ve askere alım potansiyelleriniz emsal güçteki ülkelere göre çok daha düşük. Daha da berbatı var: 20 yıl içinde 6 Tanzimat vazifesinden 4’ünü muvaffakiyetle tamamlamazsanız Avrupa’nın Meyyit Adamı oluyorsunuz. Bu da şu demek: Padişah ölüyor, Tanınmayan Güç statüsüne düşüyorsunuz ve de Eflak, Boğdan, Sırbistan, Trablusgarp ve Tunus’u direkt kaybediyorsunuz.
Ve o tanzimatları gerçekleştirmenin, hele hele yalnızca 20 yıl içinde Osmanlı İmparatorluğu üzere aslında çöküşteki bir ülke olarak gerçekleştirmenin ne kadar sıkıntı olduğunu anlatamam. Bunlar içinde Suriye’yi Mısır’dan geri almak, ordunuzu bilmemkaç kat güçlendirmek, bir sürü vilayetinize yatırımlar yaparak buraları kentleştirmek, okur-yazarlık oranını mecnun üzere arttırmak falan var. Yalnızca 20 yıl içinde! Şahsen ben birinci denememde beceremedim. Fakat bir dahaki sefere kesin! Yani muhtemelen… Tahminen… Bilmiyorum… |
