Bir daire içine çizilen dört çizginin orta noktada kesişmesi ile oluşan barış işareti, onlarca yıldır dünyanın her yerinde aynı anlama geliyor. En kanlı olaylardan sonra bile insanlığın barış özlemini dile getiren barış işaretinin ilk ortaya çıkış hikayesi ise bir hayli ilginç. Gelin barış işareti nasıl ortaya çıktı yakından bakalım ve zaman içinde değişen anlamını görelim.
Her kültürün kendine özgü sembolleri vardır. Bizim için son derece kıymetli olan bir sembol, farklı kıtadan gelen bir yabancı için herhangi bir anlam ifade etmeyebilir. Ancak barış işareti, bu sembollerden biri değil. Dünyanın neresine giderseniz gidin bir daire içinde dört çizginin orta noktada kesiştiği bir sembol görürseniz onun tek anlamı barıştır. Barış işareti, onlarca yıldır dünyanın her yerinde ortak bir anlamda kullanılıyor.
Barış işaretinin ortaya çıkış hikayesi ise bir hayli ilginç. İkinci Dünya Savaşı sonrası insanların artık ölümden sıkıldığı bir dönemde ortaya çıktı bu sembol. Sonraki yıllarda hızlı bir yolculuk yaparak dünyanın dört bir yanına gitti ve insanlığın ortak barış özlemini dile getiren bir sembol haline geldi. İlk anlamı ise biraz farklıydı. Gelin barış işareti nasıl ortaya çıktı yakından bakalım ve zaman içinde değişen anlamını görelim.
Nükleer silahsızlanma karşıtları için bir sembol gerek:
Yıl 1958. Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği arasındaki Soğuk Savaş tüm hızıyla sürüyordu. Ortada fiilen bir çatışma yoktu ancak en ufak bir kıvılcım her an bir yangına dönebilirdi. Her iki devletin de nükleer silaha sahip olması işleri daha da içinden çıkılmaz hale getiriyordu. Derken nükleer silahlanma kervanına Birleşik Krallık yani İngiltere de katıldı.
Hem Birinci hem de İkinci Dünya Savaşı’nda sayısız kayıp vermiş olan İngilizler bu duruma isyan ettiler ve halk tam anlamıyla ayaklandı. Art arda sayısız protesto gösterileri yapılıyor ve devletin nükleer silahlanmasının önüne geçilmek isteniyordu. Bu protestoların en aktif katılımcılarından biri olan Hristiyan pasifist ve grafik tasarımcı Gerald Holtom, nükleer silahsızlanma için pankart ve semboller oluşturmakla görevlendirildi.
Gerald Holtom odasına kapandı ve günler boyunca kalemini konuşturdu. Holtom’un tasarımlarının her biri benzersiz ve tam olarak istediklerini yansıtan cinstendi. Ancak dünyada yaşayan herkese hitap edecek kadar basit değildi. Birkaç gün sonra üyesi olduğu İngiliz Nükleer Silahsızlanma Kampanyası’na gönderdiği sembol ise basit, etkili ve dünyayı değiştirecek cinstendi.
Barış işareti, denizcilerin semafor alfabesi kullanılarak hazırlandı:
Denizcilerin, yalnızca onların anlayacağı benzersiz pek çok jargonu var. Bu jargonlardan biri de bayraklarla anlaşmak. Denizciler, bayraklar üzerine bazı semboller çiziyor ve bunları kullanarak anlaşıyorlardı. Bu sembollerin oluşturduğu denizcilere özel semafor alfabesi, Gerald Holtom’un aklına geldi ve tam olarak ne çizmek istediğini anladı.
İngilizce nükleer silahsızlanma anlamına gelen nuclear disarmament cümlesinin ilk harflerini düşündü; N ve D. Önce semafor alfabesinde bir N çizdi, sonra da üstüne semafor alfabesinde bir D çizdi. Sonuç, bugün tüm dünya tarafından bilinen barış işaretiydi. İngiliz Nükleer Silahsızlanma Kampanyası’na gönderdiği sembol, 1958 yılının Paskalya döneminde halka tanıtıldı.
Barış işaretinin tasarımcısı Gerald Holtom, bu sembolün kendisi için farklı bir anlamı daha olduğunu söyledi. İngiliz Barış Haberleri dergisine gönderdiği bir mektupta tam olarak şu ifadeleri kullandı; “Kendimi çizdim: Umutsuzluk içindeki bir bireyin temsilcisi, elleri Goya’nın köylüsünün idam mangasının önünde yaptığı gibi dışa ve aşağıya doğru uzanmış. Çizimi bir çizgi haline getirdim ve etrafına bir daire koydum.”
Barış işareti ABD’ye gidiyor:
İngiltere’de yapılan nükleer silahsızlanma protestolarının bir numaralı sembolü haline gelen barış işareti, kısa sürede ülkenin dört bir yanındaki nükleer silah karşıtları tarafından benimsendi. O dönem kafanızı nereye çevirseniz sprey boyayla, tebeşirle ya da kalemle çizilmiş bir barış işareti görürdünüz. Bu sembolün etkisi kısa sürede yeni kıtaya kadar ulaştı.
Amerika Birleşik Devletleri’nde barış işareti ilk kez 1960’ların ortalarında kullanıldı. Bu işareti ABD’ye getiren kişinin, 1958’de Londra yürüyüşüne katılmış olan ve Martin Luther King Jr.’ın en yakın arkadaşlarından biri olan Bayard Rustin olduğu düşünülüyor. Ancak barış işareti, ABD’ye geldiği zaman ilk anlamı olan nükleer silahsızlanma olarak değil, savaş karşıtı bir anlamda kullanıldı.
Barış işaretinin 1960’ların ortalarında ABD’de popüler olmasının nedeni, ABD ordusunun Vietnam’a gitmesi ve orada sonu gelmez kanlı bir savaş başlatmasıydı. 1955 yılında başlayan Vietnam Savaşı’nda sayısız insan ölmüştü ve pek çok Amerikalı genç zorla bu savaşa götürülüyordu. ABD ordusunun Vietnam’da yaptıkları bugün bile silinememiş izler bırakmıştır.
Barış isteyen herkesin ortak sembolü haline geliyor:
Dediğimiz gibi, Soğuk Savaş tüm hızıyla devam ediyordu. Dünyanın iki büyük gücü birbirleriyle savaşmıyor, daha küçük devletler üzerinden birbirlerine meydan okuyorlardı. Çekoslovakya Sovyetler tarafından işgal ediliyor, Güney Afrika’da Apartheid kan döküyordu. O dönem ülkemizde bile yoğun sağ – sol çatışmaları yaşanıyordu.
Tüm bu korkunç olayların arasında barış işareti, artık kan görmek istemeyen insanlığın ortak sesi oldu. Dünyada hızla yayılan hippi hareketi barış işaretini sahiplenmişti. Uzun saçları, sakalları ve renkli kıyafetleri ile bir Volkswagen minibüs içinde dünyayı gezen hippi grupların arabalarında mutlaka barış işareti görürdünüz.
Barış işareti yalnızca arabaları süslemedi. Duvarlara çizildi, rozetler yapıldı, dergilere basıldı, tişörtler yapıldı, sömürgeci devlet bayraklarına eklenerek artık durmaları istendi. Barış işareti sembolünün böyle hızlı bir şekilde yayılması Gerald Holtom’un basitlik anlayışı sayesinde oldu. Çünkü böyle derin bir anlama sahip olmasına rağmen son derece basit olan barış işaretini küçük bir çocuk bile kolayca çizebiliyordu.
Günümüzde barış işareti:
Nükleer silahsızlanmaya karşı çizdiği sembol tüm dünyada barışın sembolü haline gelen tasarımcı Gerald Holtom, 1985 yılında İngiltere’de hayatını kaybetti ama dünyaya büyük bir miras bıraktı. Bugün bile dünyada hala akmaya devam akan kana karşı kim varsa barış işaretini kullanıyor. Yakın zamanda kaybettiğimiz psikolog Doğan Cüceloğlu’nun dediği gibi “Dünyadaki tüm savaşların nedeni, yaşanmamış bir ömre duyulan nefrettir.”
Bugün dünyanın her yerinde savaş karşıtlığının en önemli sembolü olarak kullanılan barış işareti nasıl ortaya çıktı sorusunu yanıtladık ve bu sembolün tarihsel süreçteki rolü hakkında bilmeniz gerekenlerden bahsettik. Barış işareti hakkındaki düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
